Βυζαντινή Ιστορία II (1081-1453)

Διδάσκουσα: Ελισάβετ Χατζηαντωνίου, Λέκτορας

www.hist.auth.gr/content/χατζηαντωνίου-ελισάβετ

www.hist.auth.gr/content/chatziantoniou-elisabeth

Μέρος Α΄: Το Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204)

Μάθημα 1^ο

Ιστορική αναδρομή: Το Βυζάντιο στις αρχές του 11^ου αι. και κατά τη μεταβατική περίοδο 1025-1081 – Η άνοδος της δυναστείας των Κομνηνών (1081-1185) και τα γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1081-1204

Ι. Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα (1081-1204)

Μάθημα 2^ο

Εισαγωγή: Οι εξωτερικοί εχθροί της αυτοκρατορίας σε ανατολικές και ευρωπαϊκές επαρχίες στα χρόνια των Κομνηνών (1081-1185) και των Αγγέλων (1185-1204) ― Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Μικρά Ασία: Βυζάντιο και Σελτζούκοι, Ντανισμεντίδες/Δανισμενδίτες, κράτος Ρουπενιδών/Μικράς ή Κιλικικής Αρμενίας, εμιράτο Σμύρνης

Μάθημα 3^ο

Το Βυζάντιο και οι Δυτικοί: Οι σχέσεις με τους Νορμανδούς (πολιτικό-στρατιωτικά γεγονότα στην Κάτω Ιταλία και τη Βαλκανική) ― Η α΄ σταυροφορία και η ίδρυση της ηγεμονίας της Αντιοχείας ― Η β΄ και η γ΄ σταυροφορία και οι επιπτώσεις τους για το Βυζάντιο

Μάθημα 4^ο

Πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Βαλκανική: Η απειλή των Πετσενέγγων ― Η ουγγροβυζαντινή αντιπαλότητα ― Η ενοποίηση και ανεξαρτητοποίηση των Σέρβων και η ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους.

ΙΙ. Διοικητικές δομές – Στρατιωτική οργάνωση – Δικαιοδοτικό σύστημα (11^ος αι. - 1204)

Μάθημα 5^ο                

Η κεντρική και επαρχιακή διοίκηση ― Η οργάνωση του στρατού και το σύστημα στρατολόγησης ― Τα δικαιοδοτικά όργανα της πρωτεύουσας και των επαρχιών

ΙΙΙ. Οικονομία - Κοινωνία (11^ος -12^ος αι.)

Μάθημα 6^ο

Η δημοσιονομική κρίση του β΄ μισού του 11^ου αι. – Η νομισματική και φορολογική μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού – Η αγροτική και αστική οικονομία – Η βυζαντινή οικονομική σκέψη

Μέρος Β΄: Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου (1204-1453)

Ι. Το Βυζάντιο κατά τη μεταβατική περίοδο 1204-1261

Μάθημα 7^ο

Η ανατροπή του πολιτικού και εδαφικού καθεστώτος και η προσπάθεια ανασύστασης της αυτοκρατορίας (1204-1261)

ΙΙ. Το Βυζάντιο στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων (1259-1354)

Μάθημα 8^ο

Τα χαρακτηριστικά της παλαιολόγειας περιόδου (1259-1453) ― Η βασιλεία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου (1259-1282): Προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής

Μάθημα 9^ο

Οι βασιλείες των Ανδρονίκου Β΄ (1282-1328) και Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγων (1328-1341): O εμφύλιος πόλεμος και η κατάσταση στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική σκηνή

Μάθημα 10^ο

Το Βυζάντιο στα μέσα του 14^ου αιώνα. Η αρχή του τέλους (1341-1354/57): Οι εμφύλιοι πόλεμοι των ετών 1341-1354/57 ― Το κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη – Η ησυχαστική έριδα

ΙΙΙ. O τελευταίος βυζαντινός αιώνας (1354-1453)

Μάθημα 11^ο

Η οθωμανική απειλή επί βασιλείας Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1354-1391) και οι προσπάθειες αποσόβησής της – Οι ενδοδυναστικές εμφύλιες διαμάχες – Η βασιλεία του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) και οι ύστατες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της οθωμανικής απειλής ― Η αντίστροφη μέτρηση για το Βυζάντιο (1421-1453) ― Η σύνοδος της Φερράρας - Φλωρεντίας (1438-1439) ― Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η πτώση των τελευταίων ελληνικών προπυργίων

IV. Κοινωνικές εξελίξεις, πολιτική σκέψη και πρακτική, πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά τους 13^ο-15^ο αιώνες

Μάθημα 12^ο             

Κοινωνικές δομές και εξελίξεις (13ος-15ος αι.) ― Η αυτοκρατορική ιδεολογία και η πολιτική σκέψη των Βυζαντινών ― Η πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής αναμένεται να γνωρίζει, να κατανοεί και να αποτιμά κριτικά την πολιτική, στρατιωτική, εκκλησιαστική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της ύστερης βυζαντινής περιόδου.

Συνιστάται να επιλέγεται το μάθημα μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της παρακολούθησης του μαθήματος Εισαγωγή στη Βυζαντινή Ιστορία (ΙΒΥ 101).

Οι φοιτητές του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας.

Οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής (Τμήματος Φιλολογίας ή Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής) που ενδιαφέρονται για τη θεματική περιοχή της Βυζαντινής Ιστορίας.

• Άμαντος Κ., Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Β΄: 867-1204, έκδ. β΄, Αθήνα 1957 (ανατ. 1977).
• Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, Cambridge 1995 (ελληνική μετάφραση Ευαγγελία Καργιανιώτη, Αθήνα 1997).
• Cheynet J.-Cl. (έκδ.), O Βυζαντινός κόσμος, τ. 2 (641-1204), Paris 2006 (ελλ. μτφρ. Α. Καραστάθη, επιμ. Γ. Μωυσείδου κ.ά., Αθήνα 2011).
• Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Γ΄ (1081-1204), Θεσσαλονίκη 2001.
• Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τ. Η΄-Θ΄, επιμ. έκδ. Δ. Α. Ζακυθηνός, Αθήνα 1972-1979, ανατ. 2000.
• Καραγιαννόπουλος I., Ιστορία βυζαντινού κράτους. Ιστορία υστέρας βυζαντινής περιόδου (1081-1453), Μέρος πρώτο: Τελευταίες λάμψεις (1081-1204), Θεσσαλονίκη 1999.
• Nicol D., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου 1261-1453, β΄ έκδ., Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Στ. Κομνηνός, Αθήνα 1996).
• Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
• Ostrogorsky G., Ιστορία του βυζαντινού κράτους, München 1963 (ελληνική μετάφραση Ι. Παναγόπουλος, επιστ. επιμέλεια Ε. Χρυσός, τ. 3, Αθήνα 1978, νέα έκδοση 2012).
• Σαββίδης Α., Ιστορία του Βυζαντίου, τ. Γ΄ (1025-1461), Αθήνα 2003.
• Ζακυθηνός Δ., Το Βυζάντιον από του 1071 μέχρι του 1453, Αθήνα 1972.

• Angold M., Church and society in Byzantium under the Comneni, 1081-1261, Cambridge - New York 1995.
• Angold Μ., A Byzantine government in exile. Government and society under the Laskarids of Nicaea (1204-1261), Oxford 1975.
• Brand C. M., Byzantium confronts the West, 1080-1204, Cambridge Massachusetts 1968.
• Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος – 15ος αι.), Berkeley – Los Angeles – London 1986, ελλ. μτφρ. Κάτια Γαλαταριώτου, [ΜΙΕΤ] Αθήνα 1996, β΄ έκδ. 2000.  
• Gardner Α., The Lascarids of Nicaea. The story of an empire in exile, Amsterdam 1964.
• Γιαννακόπουλος Κ. Ι., Βυζαντινή Ανατολή και Λατινική Δύση, Oxford 1966 (ελλ. μτφρ. Αθήνα 1974).
• Haldon J., The Palgrave Atlas of Byzantine History, Hampshire-New York 2005.
• Haldon J., Warfare, state and society in the Byzantine world, 565-1204, London-New York 1999.
• Haldon J., Οι πόλεμοι του Βυζαντίου: μάχες και εκστρατείες της Βυζαντινής εποχής, London 2001 (ελλ. μτφρ. Ν. Πρωτονοτάριος - επιμέλεια Μ. Μπλέτας, [Σειρά στρατηγικών μελετών] Α­θήνα 2004.
• Hussey J. M. (έκδ.), The Cambridge Medieval History, t. IV: The Byzantine empire, Part I: Byzantium and its neighbours - II: Government, church and civilization, β΄ έκδ. Cambridge 1966-1967.
• Inalcik H., Η οθωμανική αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, London 1973 (ελλ. μτφρ. Μ. Κοκολάκης, Αθήνα 1995).
• Καραγιαννόπουλος I. E., Χάρται μέσης βυζαντινής περιόδου (565-1081), Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1976.
• Kazhdan Α. - Wharton Epstein A., Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τους 11ο και 12ο αι., Berkeley - Los Angeles - London 1985 (ελλ. μτφρ. Α. Παππάς, μτφρ. παραρτήματος Δ. Τσουγκαράκης, Αθήνα 1997 2004).
• Κιουσοπούλου T., Βασιλεύς ή Οικονόμος: πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση, Αθήνα 2007.
• Magdalino P., Η Αυτοκρατορία του Μανουήλ Α' Κομνηνού 1143-1180, Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Α. Κασδαγλή, Αθήνα, 2008).
• Nicol D. M., Βυζάντιο και Βενετία, Cambridge 1999 (ελλ. μτφρ. Χριστίνα-Αντωνία Μουτσοπούλου, Αθήνα 2004).
• Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
• Nicol D., Church and society in the last centuries of Byzantium, Cambridge - New York 1979.
• Σαββίδης Α., Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, τ. Α΄: Προ-Οθωμανικά φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια, Αθήνα 1996.
• Wittek P., H γένεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, β΄ έκδ., London 1971 (ελλ. μτφρ. Ε. Μπαλτάς, Αθήνα 1991).