Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη

Διδάσκων: Φούκας Βασίλειος, Λέκτορας

Συνεργάτης ανάπτυξης περιεχομένου: Μαρία Κοντοβά

1. Εισαγωγικά
2. 1. Εισαγωγή στη θεματική
   2. Κατανομή εργασιών
   3. Τεχνικά χαρακτηριστικά συγγραφής εργασιών
   4. Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος
3. Η Παιδαγωγική του Διαφωτισμού
   Η «πρώιμη» φάση της Παιδαγωγικής θεωρίας και επιστήμης
   στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας – πρώτες δεκαετίες 19ου αιώνα) 
4. Η Παιδαγωγική θεωρία και επιστήμη στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα 
   Η Παιδαγωγική στα Διδασκαλεία αρρένων και στο Διδασκαλείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας: Πρόσωπα και προγράμματα
5. Η θεσμοποίηση της Παιδαγωγικής επιστήμης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα
   Η Παιδαγωγική στις Φιλοσοφικές Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης (τέλη 19ου αιώνα – Μεσοπόλεμος)
6. Παρουσιάσεις Εργασιών
7. 1. 18ος αιώνας – αρχές 19ου αιώνα (Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Κωνσταντίνος Κούμας)
   2. Η Παιδαγωγική στο Διδασκαλείο αρρένων Αθηνών (1834-1864) (Ιωάννης Κοκκώνης, Γεώργιος Παγών)
   3. Η Παιδαγωγική στα Διδασκαλεία αρρένων (1878 κ.ε.) (Γρηγόριος Παππαδόπουλος, Χαρίσιος Παπαμάρκου, Χρήστος Παπαδόπουλος, Βλάσιος Σκορδέλης, Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος)
   4. Η Παιδαγωγική στο Διδασκαλείο θηλέων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (19ος αι.) (Λέων Μελάς)
   5. Η Παιδαγωγική στα Διδασκαλεία του έξω ελληνισμού (Καλλιόπη Κεχαγιά) 
   6. Η Παιδαγωγική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (19ος αι.) (Ιωάννης Πανταζίδης, Δημήτριος Ζαγγογιάννης)
   7. Η Παιδαγωγική στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης (α΄ μισό 20ού αι.) (Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Αλέξανδρος Δελμούζος) 
   8. Η Παιδαγωγική στα Διδασκαλεία (20ός αι.)
   9. 1. Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών και Αλ. Δελμούζος
      2. Διδασκαλείο θηλέων Θεσσαλονίκης και Μ. Κουντουράς
      3. Διδασκαλείο Λαμίας και Μ. Παπαμαύρου 
      4. Διδασκαλείο Φλώρινας και Θ. Κάστανος
   10. Παιδαγωγική και παιδαγωγικά περιοδικά 
   11. 1. Εκπαίδευσις (1892-1895)
       2. Εθνική Αγωγή (1898-1904)
       3. Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1911-1924)

Να γνωρίσουν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες την εξέλιξη της παιδαγωγικής θεωρίας κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και το έργο βασικών επροσώπων του κινήματος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Να γνωρίσουν τα προγράμματα σπουδών των ιδρυμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και τη θέση της Παιδαγωγικής ως γνωστικού αντικειμένου τόσο στα Διδασκαλεία αρρένων και θηλέων του κράτους και του εξωκρατικού ελληνισμού όσο και στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, αρχικά, και στην αντίστοιχη της Θεσσαλονίκης, από το 1926 και εξής.

Να γνωρίσουν τους σημαντικότερους παιδαγωγούς –διδάσκοντες μαθήματα Παιδαγωγικής στα Διδασκαλεία αρρένων και θηλέων του κράτους και του εξωκρατικού ελληνισμού (Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Φιλιππούπολη, Κωνσταντινούπολη) και στις Φιλοσοφικές Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Να γνωρίσουν το περιεχόμενο και τις επιδράσεις των σημαντικότερων Εγχειριδίων Παιδαγωγικής που εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν στο ελληνικό κράτος και στον εξωκρατικό ελληνισμό.

Να διαπιστώσουν το ρόλο και τη συμβολή του παιδαγωγικού περιοδικού τύπου στην «επαφή» των Ελλήνων και των Ελληνίδων εκπαιδευτικών με παιδαγωγικές απόψεις της Ευρώπης και στη διάχυση των απόψεων αυτών (Εκπαίδευσις, Εθνική αγωγή, Δελτίον του Εκπαιδευτικού Ομίλου). 

Οι φοιτητές / τριες που θα παρακολουθήσουν το μάθημα πρέπει να έχουν βασικές γνώσεις Ιστορίας και Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης. 

1. Χρήστος Αντωνίου, Παιδαγωγοί και Παιδαγωγική στην Ελλάδα, Πατάκης, Αθήνα 2011.
2. Ν. Π. Τερζής, Μελέτη της εκπαίδευσης του Νεοελληνισμού. Πριν από το κράτος-έξω από το κράτος-στο κράτος, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2010.

Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία

1. Χρ. Αντωνίου, Παιδαγωγοί και Παιδαγωγική στην Ελλάδα, Πατάκη, Αθήνα 2011.
2. Σ. Ζιώγου, Η Μέση Εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (1830-1893), Ι.Α.Ε.Ν.-Γ.Γ.Ν.Γ., Αθήνα 1986.
3. Σ. Ζιώγου - Θ. Χασεκίδου - Β. Φούκας, Παιδαγωγικά περιοδικά στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα: Παρουσίαση και περιεχόμενα, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2005.
4. Π. Μ. Κιτρομηλίδης, Ι. Μοισιόδαξ: Οι συντεταγμένες της βαλκανικής σκέψης τον 18ο αιώνα, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1985.
5. Κ. Μπίκος, «Η εξέλιξη της Παιδαγωγικής Επιστήμης και ο ρόλος της στην εκπαίδευση των Ελλήνων εκπαιδευτικών», Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τχ. 27, 1998, σσ. 71-95.
6. Σ. Μπουζάκης (επιμ.), Πανόραμα Ιστορίας της Εκπαίδευσης. Όψεις και Απόψεις, τόμ. Α΄ - Β΄, Gutenberg, Αθήνα 2011.
7. Σ. Μπουζάκης – Χρ. Τζήκας, Η κατάρτιση των δασκάλων-διδασκαλισσών και των νηπιαγωγών στην Ελλάδα, τόμ. Α΄: Η περίοδος των Διδασκαλείων, Gutenberg, Αθήνα 2002.
8. Ο παιδαγωγός Χαρίσιος Παπαμάρκου (1844-1906), Πρακτικά Επιστημονικής Διημερίδας, Ι.Α.Ν.Ε. – Δήμος Βελβεντού, Βελβεντό 2003.
9. Π. Παπακωνσταντίνου & Α. Ανδρέου, Τα Διδασκαλεία και η ανάπτυξη της παιδαγωγικής σκέψης 1875-1914, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1992..
10. Χ. Πατρινέλης, «Από την άλωση ως τις απαρχές της πρώτης αναγεννήσεως της Παιδείας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Ι΄: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1453-1669) Τουρκοκρατία – Λατινοκρατία, Αθήνα 1977, σσ. 367-377.
11. A. Reble, Ιστορία της Παιδαγωγικής, μτφρ. Θ. Δ. Χατζηστεφανίδης – Σοφία Θ. Χατζηστεφανίδη-Πολυζώη, εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, Αθήνα 2002⁵. 
12. Ν. Π. Τερζής, «Σκέψεις για την ελληνική εκπαίδευση κατά την οθωμανική περίοδο με έμφαση τον Ανώτερο κύκλο σπουδών στην Πατριαρχική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως (1759-1821). Μια νέα σκοπιά σε ένα παλαιό ζήτημα», στο: Η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή. Ιστορία και Προσφορά, Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας, Εταιρεία Μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής, Αθήνα 2004, σσ. 17-59.
13. Ν. Π. Τερζής, Η παιδαγωγική του Αλέξανδρου Π. Δελμούζου. Συστηματική εξέταση του έργου και της δράσης του, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2006².
14. Ν. Π. Τερζής, Μελέτη της εκπαίδευσης του Νεοελληνισμού. Πριν από το κράτος-έξω από το κράτος-στο κράτος, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2010.
15. Χρ. Τζήκας, Ι. Π. Κοκκώνης: Ο ρόλος του στη θεμελίωση και τα πρώτα βήματα της δημοτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, Gutenberg, Αθήνα 1999.
16. Φ. Τσιρίκογλου-Λαγούδα, Ο Θεσσαλός λόγιος-παιδαγωγός του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Κωνσταντίνος Μ. Κούμας: η ζωή – το έργο του – οι ιδέες του, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1997.
17. Β. Φούκας, Η παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα (1837-1910): αναζητήσεις, θέσεις, προοπτικές, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2005.
18. Β. Φούκας, Η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Σπουδές, σπουδαστές και σπουδάστριες κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1926-1940), Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2010.
19. Χ. Χαρίτος, Ο ιδρυτικός νόμος για τα Δημοτικά σχολεία. Γαλλικές και Γερμανικές επιδράσεις. Συμβολή στην ιστορία των εκπαιδευτικών θεσμών, Εκδόσεις Π. Ζησιμάτος, Βόλος 2010.