Αντιρατσιστική, αντισεξιστική και διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στην ενότητα αυτή γίνεται η γνωριμία με το διδάσκοντα, με την προσέγγισή του, όπως και με τα περιεχόμενά του. Στο ξεκίνημα δίδονται βασικά στοιχεία του βιογραφικού του διδάσκοντα και περιγράφεται η αντίληψή του για τη σχέση Πανεπιστήμιου & «δημόσιου λόγου και για το νόημα της κριτικής στάσης που ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να αναπτύξει αξιοποιώντας την ακαδημαϊκή εμπειρία. Σεβόμενοι τις διαφορετικές προσεγγίσεις και απόψεις, μπορούμε να επιτύχουμε «Κατανοώντας βαθύτερα τις απόψεις των άλλων», προκαλούμε τον εαυτό σας να αντιμετωπίσει με βαθιά σκέψη & να αναλύσει τα όποια ζητήματα.

Μ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ευνοϊκή στάση έναντι των όποιων διαφορετικοτήτων (τάξης, χρώματος του δέρματος, εθνότητας / εθνοτικής ομάδας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού κλπ.). Ιδιαίτερα οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μόνον να κερδίσουν έχουν εάν δεν «κλειστούν» στην ιδεολογία, στις απόψεις και στην οπτική τους.

Εάν άλλο σημαντικό ζήτημα αφορά στον «εθισμό» στη χρήση της λογικής και των δεδομένων για την επεξεργασία των όποιων ζητημάτων μας απασχολούν.

Στη συνέχεια αναλύεται η προσέγγιση του διδάσκοντα ως προ το τι συνιστά ένα ακαδημαϊκό μάθημα και ιδιαίτερα τα ζητήματα της παρακολούθησης & της συμμετοχής των φοιτητριών σ’ αυτό και ο τρόπος που επικοινωνούν οι φοιτητές μαζί του.

Ακολουθεί η περιγραφή της Διδακτικής προσέγγισης, η οποία στηρίζεται σε:

• Διαλέξεις.
• Ομαδικές συζητήσεις.
• Προβολές.
• Προσκεκλημένοι/ες ομιλητές/τριες.
• Παρουσιάσεις φοιτητών/τριών.

Τέλος γίνεται μια σύντομη περιγραφή των ενοτήτων του μαθήματος και διασαφηνίζεται ότι από αυτές, σε κάθε περίοδο (συγκυρία), παρουσιάζονται αυτές που έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Λέξεις Κλειδιά: γνωριμία, περιγραφή τρόπου διδασκαλίας, περιγραφή ενοτήτων

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται με συνοπτικό & περιεκτικό τρόπο και συζητούνται βασικές για το μάθημα όπως αυτή της διαφορετικότητας και αναλύονται οι σημαντικότερες κοινωνικές διαφοροποιήσεις όπως το φύλο, η τάξη, η Εθνότητα / εθνικότητα, η Θρησκεία, ο Σεξουαλικός προσανατολισμός και οι Φυσικές και διανοητικές ικανότητες. η συνέχεια, αναλύεται η κεντρική έννοια του Πολιτισμού και οι (ιδιαίτερα) σχετιζόμενες με την εκπαίδευση έννοιες της Πολιτισμικής υστέρησης, της Πολιτισμικά μειονεκτικής θέσης. Δίδεται έμφαση στην κατανόηση των μαθητών/τριών που βρίσκονται σε ρίσκο. Τέλος, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές εισάγονται στην προβληματική που αφορά στις έννοιες των στερεότυπων και των προκαταλήψεων και παρουσιάζεται η μεγάλη έρευνα των Adorno et al. Για την αυταρχική προσωπικότητα.

Λέξεις Κλειδιά: κοινωνικές διαφοροποιήσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις

Στην ενότητα αυτή γίνεται διαπραγμάτευση του φαινομένου του ρατσισμού.

Όπως και με άλλες έννοιες των κοινωνικών επιστημών, δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τα περιεχόμενα του ρατσισμού. Σαν επακόλουθο υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις, πολιτικές και πρακτικές αντιμετώπισής των εκδηλώσεων του φαινόμενου στο σχολείο.

Στον ειδικό για το ρατσισμό λόγο, ένα πρώτο ζήτημα που προκύπτει έχει να κάνει με την ορολογία, δηλαδή με τη γλώσσα που χρησιμοποιείται για την περιγραφή των εκφάνσεων και των εκδηλώσεών του, η οποία είναι κατά ένα μεγάλο μέρος κατασκευασμένη από τον ίδιο το ρατσισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κυριαρχίας της ρατσιστικής ορολογίας αποτελεί η ευρεία χρήση -από το «κοινό», από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αλλά και από κοινωνικούς επιστήμονες- της «φυλής», παρότι «η έννοια αυτή για το σύνολο των κοινωνικών επιστημών θεωρείται αντιεπιστημονική και ιδεολογική» (Miles, 1989).

Ρατσισμός είναι λέξεις ή πρακτικές ή συμπεριφορές, οι οποίες φέρνουν σε μειονεκτική θέση ανθρώπους εξαιτίας του χρώματός τους, της κουλτούρας τους ή της εθνοτικής τους καταγωγής. Στις πλέον λεπτές του αποχρώσεις είναι το ίδιο καταστροφικός όπως και στις φανερές.

Ο ρατσισμός δεν είναι πρόβλημα του 21ου αιώνα. Κάποια φαινόμενα αποκλεισμού και κοινωνικών διακρίσεων έχουν εμφανιστεί διαχρονικά σε αρκετές κοινωνίες.

Σήμερα στο ρατσισμό συμπεριλαμβάνονται:

Πρώτον, ο «φυλετικός» ρατσισμός. Δεύτερον, ο κοινωνικός ρατσισμός (ανάλογα με την κοινωνική τάξη, τη μόρφωση, την εθνικότητα κλπ.). Τρίτον, ο σεξισμός (ανισορροπία δύναμης υπέρ των ανδρών σε βάρος των γυναικών). Τέταρτον, ο ρατσισμός έναντι των ομοφυλόφιλων. Πέμπτον, ο ρατσισμός έναντι των νέων. Έκτο, ο ρατσισμός κατά θρησκευτικών ομάδων όπως οι Εβραίοι (αντισημιτισμός) ή οι μουσουλμάνοι κ.α.

Σύμφωνα με τον Allport (1979), ο ρατσισμός εκδηλώνεται σε πέντε διαφορετικά στάδια «αρνητικής αντιμετώπισης» των «διαφορετικών» ανθρώπων:

1. Λεκτική επίθεση.
2. Αποφυγή, απομόνωση και γκετοποίηση.
3. Διακρίσεις, όπως στέρηση δικαιωμάτων.
4. Σωματική επίθεση.
5. Γενοκτονία.

Λέξεις Κλειδιά: ρατσισμός, παλιότερες μορφές διακρίσεων, εκδήλωση ρατσισμού

Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι έννοιες του φυλετικού και του πολιτισμικού ρατσισμού. Το ανθρώπινο γένος είναι διαιρεμένο σε «φυλές» (από τρεις μέχρι σαράντα), οι οποίες ιεραρχούνται με βάση βιολογικά χαρακτηριστικά, η δε ενδογαμία αποτελεί το βασικό μέσο προφύλαξης από τον εκφυλισμό του ανθρώπινου είδους και γι’ αυτό η ανάμειξη μελών διαφορετικών «φυλετικών» ομάδων θα πρέπει να αποφεύγεται.

Ο νεορατσισμός ή πολιτισμικός ρατσισμός:

Η σύγχρονη εκδοχή του ρατσισμού μεταφέρει το πεδίο της αντιπαράθεσης από την έννοια της φυλής στην έννοια του πολιτισμού, της κουλτούρας.

Στους στόχους του νεορατσισμού συμπεριλαμβάνεται κάθε είδους «διαφορετικότητα»:

1. Σώματος
2. του χρώματος του δέρματος
3. της θρησκείας
4. της εθνικής / εθνοτικής προέλευσης κα.

Ο ρατσισμός, επικαλείται τώρα το δικαίωμα στη διαφορά για να μη χαθεί η πολιτισμική ιδιαιτερότητα του έθνους από την παρουσία των ξένων, οι οποίοι/ες έτσι θα παραμείνουν διακριτοί/ές και δεν θα ενταχθούν. Οι νεορατσιστές, σήμερα, λοιπόν, επιχειρούν «εφευρίσκοντας» χαοτικές διαφορές να μεγαλώσουν την απόσταση που χωρίζει «εμάς» από «αυτούς & αυτές» (μετανάστες/τριες, μέλη «διαφορετικών» ομάδων). Ο κίνδυνος είναι διπλός: οι άλλοι να γίνουν σαν εμάς ή εμείς να γίνουμε σαν τους άλλους, γι’ αυτό και οι άλλοι/ες στιγματίζονται, υφίστανται διακρίσεις και αποκλεισμό σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα στο όνομα αξιών, όπως είναι ο σεβασμός της ταυτότητας του άλλου/ της άλλης και το δικαίωμα στη διαφορά.

Λέξεις Κλειδιά: φυλετικός ρατσισμός, πολιτισμικός ρατσισμός, κουλτουραλιστικός φονταμενταλισμός

Στην ενότητα αυτή επιχειρείται να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο ο ρατσισμός επιδρά στη καθημερινή ζωή στο σχολείο, καθώς και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Ιστορικά, στην παιδαγωγική και σ’ όσους και σ’ όσες ασχολούνται μ’ αυτή,  είναι ισχυρή η πεποίθηση ότι η εκπαίδευση μπορεί και πρέπει να «διαδραματίσει» έναν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια για μια καλύτερη κοινωνία, αφού έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει τους ανθρώπους να φτάσουν σε ένα τέτοιο επίπεδο, που να μπορούν να διεκδικούν και στη συνέχεια να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους.

Mετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, και κάτω από την πίεση των κοινωνικών κινημάτων, o ρατσισμός αναγνωρίστηκε ως οικουμενικό πρόβλημα,  στην αντιμετώπιση του οποίου κλήθηκε να συμβάλει και η εκπαίδευση. Ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλό ποσοστό εθνοτικής διαφοροποίησης, αλλά και με «βεβαρημένο» ιστορικό θεσμικού ρατσισμού,  όπως οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η Βρετανία, οι εκπαιδευτικοί κλήθηκαν να καταρτίσουν προγράμματα και να εφαρμόσουν μεθόδους αντιμετώπισης της νέας κατάστασης.

Τα σχολεία αντιμετωπίζουν ρατσιστικές προκλήσεις, οι οποίες όμως δύσκολα εμφανίζονται στη δημόσια σφαίρα. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να δημιουργήσουν ένα τέτοιο περιβάλλον που:

• Να παρέχει ασφάλεια.
• Να δημιουργεί σεβασμό στη διαφορετικότητα.
• Να συνδέει τη δράση & τη διδασκαλία μας με καθημερινά θέματα.
• Να βοηθάει στη σύνδεση των χαρακτηριστικών της κουλτούρας που χρειάζονται διαπραγμάτευση για να δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο περιβάλλον μάθησης.

Λέξεις Κλειδιά: παιδαγωγική & ρατσισμός, σχολεία, ρατσιστικά περιστατικά

Στην ενότητα αυτή αναλύεται η έννοια του πολιτισμού, η οποία είναι βασική για την κατανόηση των μύθων, της εσφαλμένης πρόσληψης και των παρεξηγήσεων, οι οποίες αποτελούν και τη βάση της δημαγωγίας όσων επιχειρούν να εκμεταλλευτούν την συνύπαρξη ατόμων και ομάδων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης. Είναι ακόμη απαραίτητη για την κατανόηση της διαπολιτισμικής προσέγγισης και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

Οι στρεβλώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω ξεκινούν από μια πρόσληψη που θέλει τον πολιτισμό ως ένα σύνολο ιστορικά διαμορφωμένων διακριτών και αμετάβλητων συλλογικών αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών, τα οποία μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά και των οποίων η αυθεντικότητα πρέπει να διατηρηθεί (ή να επινοηθεί). Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης για τον πολιτισμό και με βάση ένα μικρό αριθμό (συνήθως) κοινών πολιτισμικών στοιχείων γίνεται εκτεταμένη χρήση ενός σχήματος, σύμφωνα με το οποίο ο πληθυσμός μιας χώρας χωρίζεται σε δύο -ετερόκλητες και ετερογενείς στο εσωτερικό τους- ομάδες: Στην «κυρίαρχη» και στις μειονοτικές. Μ’ αυτό τον τρόπο αγνοούνται οι πολιτισμικές διαφορές, οι διαμάχες και οι αντιστάσεις, τόσο στο εσωτερικό του ίδιου πολιτισμού, όσο και μεταξύ κυρίαρχων και κυριαρχούμενων πολιτισμών.

Εάν όμως ο πολιτισμός γίνει αντιληπτός «ως μια μορφή διαρκώς εξελισσόμενης “επινόησης προς επιβίωση”, που βασίζεται στην προσαρμοστική αλλαγή, η οποία καθιστά ικανές τις κοινωνικές ομάδες να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα της επιβίωσης σε ένα συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον», τότε η έννοια αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων και της σχολικής πραγματικότητας. Με βάση αυτή την προσέγγιση, αναλύονται & συζητούνται στη συνέχεια οι έννοιες: Πολιτισμικός οικουμενισμός, Πολιτισμικός σχετικισμός, Πολιτισμικός ιμπεριαλισμός, Πολιτισμικό «σοκ», Πολιτισμική αλλαγή, Πολιτισμική διάχυση & πολιτισμική ισοπέδωση, υψηλή κουλτούρα, μαζική κουλτούρα, υποκουλτούρα, αντικουλτούρα. Η ενότητα κλείνει με τη διαπραγμάτευση της έννοιας και των στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού. 

Λέξεις Κλειδιά: πολιτισμός, κουλτούρα, λαϊκός πολιτισμός

Στην ενότητα αυτή συνεχίζεται η ανάλυση της έννοιας του πολιτισμού, για την οποία στο ξεκίνημα δίδονται ορισμένα ανθρωπολογικά στοιχεία. Παρουσιάζεται το  μοντέλο της πολιτισμικής εξέλιξης, το οποίο συνδέεται με την Αποικιοκρατία (colonialism) και αναδεικνύει και κατατάσσει τον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, ως επεξεργασμένο & μητροπολιτικός, ιεραρχεί τους/τις ανθρώπους σε ανώτερους – πολιτισμένους & άγριους - υπανάπτυκτους, «οπισθοδρομικούς» κα. Το εν λόγω μοντέλο οδηγεί στην περιφρόνηση της θρησκείας, των εθίμων & των κωδίκων συμπεριφοράς των «ιθαγενών», αφού:

• Δέχεται ότι όλοι οι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν γραμμικά (σε στάδια).
• Συνδέει όλους τους πολιτισμούς σε μία κλίμακα επιτυχούς ανάπτυξης.
• Θεωρεί ότι οι πολιτισμοί εξελίσσονται προς την τελειότητα.
• Εκτιμά ότι κάθε στοιχείο ενός πολιτισμού μετακινείται από την απλότητα στην περιπλοκότητα & από το πρωτόγονο στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό.

Η υπέρβαση αυτών των αντιλήψεων είναι ένα ζήτημα που οφείλει το σχολείο να αντιμετωπίσει. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να δημιουργήσουν ένα φιλικό και όχι απειλητικό περιβάλλον, το οποίο μπορεί να βοηθήσει το μαθητή/ τη μαθήτρια να αναπτύξει / καλλιεργήσει:

1. Την ικανότητα να ξεπερνάει γρήγορα το αρχικό γλωσσικό και πολιτισμικό σοκ.
2. Το βαθμό που επιτρέπει η ταυτότητα του ατόμου να δεχτεί νέα και ξένα προς αυτό στοιχεία.
3. Την ικανότητα να συναισθάνεται το συνομιλητή του
4. Την εξωτερίκευση των συναισθημάτων ενός ατόμου, καθώς και την εσωτερική του σιγουριά όπως αντανακλάται από την όλη του συμπεριφορά.

Ο/η εκ/κος θα πρέπει να «αρπάζει» κάθε ευκαιρία για να αναδεικνύει τη διαπολιτισμική διάσταση κάθε διδασκόμενου αντικειμένου και τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Ο/η εκ/κος θα πρέπει να «αρπάζει» κάθε ευκαιρία για να παρέχει εκπαίδευση για Αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, ισότητα, σεβασμό και εναντίωση στον ρατσιστικό και στον εθνικιστικό τρόπο σκέψης. 

Λέξεις Κλειδιά: πολιτισμική εξέλιξη, σχολείο, παρεμβάσεις εκπαιδευτικών