Αυταρχισμός και δημοκρατία στο σχολείο και στη σχολική τάξη

Στην πρώτη ενότητα γίνεται η γνωριμία με το διδάσκοντα και το μάθημα. Αρχικά αναλύεται η προσέγγισή του για τον τρόπο διεξαγωγής και αξιολόγησης του μαθήματος. Αναλύεται πώς η διάρθρωση του μαθήματος εκτυλίσσεται μέσα της προσπάθειας του εισηγητή να αξιοποιήσει το διάλογο (ομαδικές συζητήσεις), την παρουσία «καλεσμένων» ομιλητών /τριών, αλλά και την προβολή video ταινιών ή αποσπασμάτων. Η προσέγγιση αυτή συμπληρώνεται με την παρουσίαση εργασιών σχετικών με τις θεματικές. Οι εν λόγω εργασίες ανατίθενται σε φοιτήτριες και φοιτητές, οι οποίοι/ες καλούνται να τις παρουσιάσουν στις τρεις τελευταίες ενότητες του μαθήματος.

Στη συνέχεια γίνεται μια πρώτη διαπραγμάτευση βασικών για το μάθημα εννοιών όπως αυτή της σχολικής πειθαρχίας, καθώς και μια πρώτη διερεύνηση των αντιλήψεων των φοιτητριών/τών για τους λόγους που υπάρχουν τα προβλήματα συμπεριφοράς ορισμένων μαθητών/τριών στο σχολείο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις προσπάθειες εμπέδωσης της θεραπευτικής αγωγής και των «μαθημάτων ευτυχίας» στην εκπαίδευση, αλλά και στην καθημερινή ζωή των μαθητριών και επισημαίνονται οι κίνδυνοι που δημιουργεί η «παραίτηση» από τη διεκδίκηση, τον αγώνα και τον κόπο. Τέλος, γίνεται η παρουσίαση των διδακτικών προσεγγίσεων και των διδακτικών ενοτήτων του μαθήματος.

Λέξεις Κλειδιά: γνωριμία με το μάθημα, εισαγωγή, βασικές έννοιες

Στην ενότητα αυτή περιγράφονται οι σχολικές πρακτικές που έχουν τη βάση τους στην «Παραδοσιακή» / Συντηρητική Παιδαγωγική, δηλαδή σ’ εκείνη την εκπαιδευτική προσέγγιση που έχει ως στόχο της τη μεταβίβαση γνώσεων (βασικών γνώσεων & δεξιοτήτων) και παραδοσιακών πολιτισμικών αξιών και νορμών στα νέα μέλη της κοινωνίας. Η Παραδοσιακή Παιδαγωγική χαρακτηρίζεται από έλλειψη εμπιστοσύνης στις αρετές της παιδικότητας, ενώ σ’ ότι αφορά στη σχέση των ενήλικων με τους/τις ανήλικους υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητη η πίεση, η «σκληρή» ως προς τη συμπεριφορά στάση και η τήρηση της ιεραρχίας. Γι’ αυτό και στο σχολείο, όπως και στην κοινωνία οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους/τις ιεραρχικά ανώτερους/ες, οι οποίες είναι και αρμόδιες / υπεύθυνες για την επίλυση των διαμαχών. Απαραίτητο στοιχείο είναι ακόμη και οι αξιολογήσεις, οι οποίες γίνονται στο τέλος κάθε ενότητας, προγράμματος ή εμφάνισης. Σ’ ότι αφορά στον καταμερισμό των μαθητών/τριών, αυτοί/ές χωρίζονται βάσει ηλικίας ή γνωστικού αντικειμένου, αλλά και σε αρκετές περιπτώσεις, στη βάση των επιδόσεών τους.

Ως διδακτική προσέγγιση, προτείνεται η μετωπική διδασκαλία, συχνά με αυταρχικό τρόπο. Επιδιώκεται η απομνημόνευση και η αποθήκευση γνώσεων για την αξιολόγηση των οποίων κυριαρχούν οι εξετάσεις.

Στην προσέγγιση αυτή δίδεται έμφαση στη διατήρηση της πειθαρχίας (κανονικής συμπεριφοράς), στο σεβασμό, στη συνέπεια και στη «σωστή» συμπεριφορά, ενώ απαιτείται έλλειψη ελαστικότητας ως προς την αντιμετώπιση του λάθους.

Στο τελευταίο μέρος συζητείται το θέμα της σωματικής τιμωρίας, το οποίο και σχετίζεται με την επίδοση στο σχολείο, την αντικοινωνική συμπεριφορά, τη βίαιη συμπεριφορά, τα ψέματα, την ταπείνωση, την εσωστρέφεια, την απομόνωση, το φόβο, το άγχος, το στρες, την κατάθλιψη και τις διάφορες μορφές κακοποίησης.

Λέξεις Κλειδιά: παραδοσιακή / συντηρητική παιδαγωγική, σωματική τιμωρία

Στην ενότητα αυτή εισάγονται, αναλύονται και συζητούνται ορισμένα βασικά στοιχεία, ιδιαίτερα εκείνες οι πλευρές της προοδευτικής παιδαγωγικής, οι οποίες σχετίζονται με τις σχολικές πρακτικές.

Η παραδοσιακή παιδαγωγική, όπως αναφέραμε, έχει ως αφετηρία και κέντρο της τον/την εκπαιδευτικό, ο/η οποίος/α διδάσκει στους/στις μαθητές/τριες που οφείλουν να μάθουν. Στην προσέγγιση αυτή απορρίπτεται το σκληρό Αναλυτικό πρόγραμμα και προτείνεται η εμπιστοσύνη στον αυθορμητισμό, στη «ζεστασιά» και χαρά της γνώσης. . Το παιδί μαθαίνει με το ρυθμό του η πειθαρχία, η εξουσία & οι παραδοσιακές τεχνικές διδασκαλίας, ενώ δίδεται έμφαση στη θέρμη, στον αυθορμητισμό & στη χαρά. Το σχολείο επιδιώκει τη σύνδεση με τους γονείς & την τοπική κοινωνία.

Έμφαση δίδεται ακόμη στην ανακάλυψη της γνώσης, στην ομαδικότητα, στη συνεργασία Η προοδευτική παιδαγωγική εισήγαγε την προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία ο/η μαθητής/τρια πρέπει στο σχολείο να μάθει να μαθαίνει. Αυταρχικότητα, επανάληψη & απομνημόνευση, έλεγχος & τιμωρίες και αυθεντία του/της εκπαιδευτικού αντικαθίστανται από μια σχέση ισότιμη, όπου ο/η δάσκαλος/α είναι μια οδηγός, μία οργανώτρια γνώσεων, μία πάροχος ερεθισμάτων, η/ο οποία/ος διευκολύνει τις μαθήτριες στην πρόσβαση στις πηγές και στη γνώση. Τα παιδιά μαθαίνουν, αφού είναι από τη φύση τους πρόθυμα, δημιουργικά & περίεργα.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, το περιβάλλον γίνεται πιο άνετο και χαλαρό (επιτρεπτικότητα απέναντι στα λάθη, στις παραλήψεις και στις όχι σωστές συμπεριφορές).

Στο τελευταίο μέρος της ενότητας εισάγεται η προσέγγιση του παιδοκεντρισμού και οι τονίζονται οι πιθανές παρερμηνείες σε μια πρόσληψη με βάση την οποία, τα παιδιά αν αφεθούν στην τύχη τους, όχι μόνον δε θα προσλάβουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζονται για να παλέψουν για ένα καλύτερο μέλλον, για μια καλύτερη κοινωνία, αλλά και δε θα είναι σε θέση να απελευθερώσουν τους εαυτούς τους από ιδεολογίες, δεισιδαιμονίες και παραδοχές που στοχεύουν στην διατήρηση των κοινωνικών ανισοτήτων, διακρίσεων και αδικιών.

Λέξεις Κλειδιά: προοδευτική παιδαγωγική, παιδοκεντρισμός, νέα αγωγή

Στην ενότητα αυτή ξεκινάει η διερεύνηση της Ριζοσπαστικής Παιδαγωγικής και εισάγονται, αναλύονται και συζητούνται ορισμένα βασικά στοιχεία, ιδιαίτερα εκείνες οι πλευρές της, οι οποίες σχετίζονται με τις σχολικές πρακτικές.

Η Ριζοσπαστική Παιδαγωγική είναι μια «προσέγγιση» ομπρέλα, κάτω από την οποία συντάσσονται πολλές ριζοσπαστικές παιδαγωγικές τάσεις. Επιχειρώντας λοιπόν να απαντήσει στο ερώτημα που αφορά στο τι δεν πηγαίνει καλά με τη συστηματική εκ/ση, οι ριζοσπάστες/ιες παιδαγωγοί διαφοροποιούνται ιδιαίτερα ως προς το «τι κάνουμε».

Κοινή συνισταμένη όλων όμως είναι η παραδοχή ότι η εκπαίδευση είναι πολιτική και θα πρέπει να στοχεύει στην κοινωνική αλλαγή και η αμφισβήτηση του υπάρχοντος σχολικού συστήματος. Στόχος «Να παράσχουμε ‘τα μέσα με τα οποία οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν μια καθαρότερη εικόνα του ποιοι είναι, και του πραγματικού νοήματος των κοινωνικών τους πρακτικών, σαν ένα πρώτο βήμα του να γίνουν άνθρωποι διαφορετικού είδους, με διαφορετικά είδη κοινωνικών λειτουργιών».

Στην προσπάθεια αυτή χρησιμοποιούν ορισμένα θεωρητικά εργαλεία, όπως οι έννοιες της ιδεολογίας και της ενδυνάμωσης.

Οι ριζοσπάστες/τριες παιδαγωγοί δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην κατανόηση της ιδεολογίας στην εκπαίδευση. Όπου ιδεολογία «είναι μια ομάδα ιδεών & πεποιθήσεων για τον κόσμο που μοιράζεται μια κατηγορία ή ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι την φανερώνουν τόσο με τη συμπεριφορά τους, όσο & στις συζητήσεις τους σε διάφορα ακροατήρια».

Η ενδυνάμωση (empower) των μαθητών/τριών, επιδιώκεται μέσω της «παραίτησης» των δάσκαλων από το να αποτελούν εξουσιαστικές αυθεντίες και της δυνατότητας οι μαθητές να αισθάνονται ίσοι μαζί τους. Με αυτήν την τακτική, οι μαθητές-τριες καθίστανται περισσότερο ελεύθεροι, ορθολογιστές και αντικειμενικοί.

Ένας/μία ριζοσπάστης/τρια παιδαγωγός προωθεί τη δημιουργία στην τάξη ενός κλίματος δημοκρατίας, ατομικής ελευθερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι μαθητές και μαθήτριες, έχοντας την πλήρη υποστήριξη και συνδρομή του-της δασκάλου-ας, αναγνωρίζουν και κατονομάζουν τις μορφές καταπίεσης και αδικίας που υφίστανται στην τάξη και αγωνίζονται, για να τις απαλείψουν από το σχολικό χώρο.

Λέξεις Κλειδιά: ριζοσπάστες, ιδεολογία, ενδυνάμωση, κοινωνική δικαιοσύνη

Στην ενότητα αυτή συνεχίζεται η διερεύνηση της Ριζοσπαστικής Παιδαγωγικής, μέρος ή τμήμα της οποίας θεωρείται από ορισμένους/ες παιδαγωγούς και η Ελευθεριακή Αγωγή. Εδώ εισάγονται, αναλύονται και συζητούνται ορισμένα βασικά στοιχεία, ιδιαίτερα εκείνες οι πλευρές της ελευθεριακής αγωγής, οι οποίες σχετίζονται με τις σχολικές πρακτικές στο σύγχρονο δημόσιο σχολείο.

Η ελευθεριακή ιδεολογία έχει ως κεντρική της παραδοχή ότι η εξουσία περιορίζει την ελευθερία των ανθρώπων. Έχει πίστη στην έμφυτη καλοσύνη των ανθρώπων, ενώ δίνει έμφαση στην ατομική ελευθερία, ισότητα, συνεργασία και αλληλεγγύη. Για τους/τις ελευθεριακούς η οργάνωση της κοινωνίας θα πρέπει να γίνει από κάτω προς τα πάνω και η κοινωνική αλλαγή θα έλθει με αλλαγή στην προσωπική συνείδηση.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, η πραγματική μάθηση δεν μπορεί παρά να είναι συνέπεια της διερεύνηση των ατομικών αναγκών. Χρειάζεται λοιπόν πραγματικός σεβασμός στο παιδί & όχι θεώρησή του ως κατώτερου όντος και χειραγώγησή του.

Οι ελευθεριακοί ασκούν κριτική στους/στις προοδευτικούς εκπαιδευτικούς αφού πιστεύουν ότι δεν μετακινήθηκαν πολύ από την παραδοσιαρχία, όπως τουλάχιστο θα ήθελαν να νομίζουν. Σύμφωνα με την ελευθεριακή παιδαγωγική, πολλά από αυτά που κάνουν οι προοδευτικοί, με καλές βέβαια προθέσεις, αποτελούν βασικά μια βιτρίνα, που αφήνει την παραδοσιακή εκπαίδευση ουσιαστικά ανέπαφη.

Τα σχολεία είναι κατά κύριο λόγο πατερναλιστικά ιδρύματα. Γι’ αυτό και οι ελευθεριακοί υποστηρίζουν την αποσχολειοποίηση, για να επιτύχουν την αποδέσμευση από την εξουσία του δασκάλου (όσο διαφωτισμένη κι αν είναι).

Ως πρότυπο σχολείο αυτής της προσέγγισης παρουσιάζεται το summerhill του A.S. Neil, ένα ιδιωτικό σχολείο για παιδιά 6-17 χρονών (δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο), το οποίο βρίσκεται στο Λέιστον της Αγγλίας. Στο σχολείο αυτό δάσκαλοι και μαθητές έχουν ίσα δικαιώματα, οι περισσότερες αποφάσεις παίρνονται στο συμβούλιο του σχολείου (όπου συμμετέχουν όλες και όλοι). Επιβάλλονται ποινές για παραβάσεις νόμων που έχει θέσει η ίδια η κοινότητα και αφορούν κυρίως χρηματικά πρόστιμα.  Σε περιπτώσεις που χρειάζεται έρευνα πριν την επιβολή της χρηματικής ποινής, γίνεται σύσταση επιτροπής. Η επιλογή των δασκάλων, τα οικονομικά του σχολείου, η αγορά εξοπλισμών, δεν απασχολούν τη συνέλευση.

Κάθε παιδί είναι ελεύθερο να κάνει ό,τι επιθυμεί κάθε μέρα, αρκεί να μη θέτει σε κίνδυνο τον εαυτό του και τα άλλα άτομα που υπάρχουν γύρω του. 

Λέξεις Κλειδιά: ελευθεριακή Αγωγή, Summerhill

Στην ενότητα αυτή ολοκληρώνεται η διερεύνηση της Ριζοσπαστικής Παιδαγωγικής, με την αναζήτηση εκείνων των πρακτικών που «ταιριάζουν» σ’ αυτήν την προσέγγιση.

Ροζοσπαστισμός «είναι ένας ιδεολογικός τύπος, ο οποίος ορίζεται ως μια προοπτική που αμφισβητεί τη νομιμότητα του υπάρχοντος συστήματος ιεραρχίας που σχετίζεται με θέματα φυλής, φύλου, τάξης, ανικανότητας, σεξουαλικού προσανατολισμού ή άλλου κοινωνικά κατασκευασμένου διαχωρισμού μεταξύ των ανθρώπων». Με βάση τη ριζοσπαστική παιδαγωγική μαρξιστικών προσανατολισμών, τα εκπαιδευτικά συστήματα στη σύγχρονη κοινωνία λειτουργούν, εν μέρει, για να διατηρήσουν και να αναπαραγάγουν ένα εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα. η επίσημη εκπαίδευση χρησιμοποιεί μέσα, όχι πάντα φανερά, που οδηγούν σε κάποιας μορφής συναίνεση των υποτελών πληθυσμών. Τα μέσα αυτά είναι θεσμοί, όπως συνδικάτα, εκκλησίες, οικογένειες και σχολεία, που «μεταβιβάζουν στα άτομα ένα σύστημα αξιών, στάσεων, συμπεριφορών, πεποιθήσεων και ηθικής που υποστηρίζει ή αναπαραγάγει την καθιερωμένη κοινωνική τάξη και τα ταξικά ενδιαφέροντα που την κατακυριεύουν». Η «εύκολη λειτουργιστική εξήγηση» ταυτίζει τις συνέπειες με τις αιτίες ύπαρξης του κάθε φαινομένου που εξετάζει, ενώ η «κατάλληλη λειτουργιστική εξήγηση» αναγνωρίζει τις αιτίες ύπαρξης του φαινομένου αλλά και τις συγκεκριμένες συνέπειες που το διαιωνίζουν.

Δεν μπορούμε όμως να γνωρίζουμε πως το σχολείο θα εκπληρώνει πάντα αυτούς τους σκοπούς, καθώς η υφιστάμενη κοινωνία χαρακτηρίζεται από ποικίλες αντιφάσεις.

Οι αυταρχικές πρακτικές που οδηγούν τις/τους μαθήτριες/ές σε να γίνουν φοβισμένα, παθητικά, πειθήνια και  κομφορμιστικά άτομα, μελλοντικούς/ές χειραγωγούμενους/ες εργάτες/ριες και μη ενεργοί/ές πολίτες/ισσες (του καναπέ).

Οι ριζοσπάστες/τριες παιδαγωγοί δεν αξιολογούν με παραδοσιακό τρόπο, είναι υπέρ της αυτό-αξιολόγησης για την ενίσχυση της υπευθυνότητας, δημιουργούν ένα πιο φιλελεύθερο κλίμα στις τάξεις τους και χρησιμοποιούν το διάλογο και όχι τη διάλεξη, ώστε να ακούν τους μαθητές & τις μαθήτριες. Επιπρόσθετα: Παντρεύουν μάθηση και ακτιβισμό και συζητούν με τους μαθητές από την αρχή της χρονιάς για την εφαρμογή συγκεκριμένων δραστηριοτήτων-μεθόδων που υποβοηθούν στη μάθηση και δημιουργούν ένα οικείο και ευχάριστο σχολικό περιβάλλον.

Λέξεις Κλειδιά: ριζοσπαστισμός, αντιαυταρχική εκπαίδευση, αναλυτικό πρόγραμμα

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται, αναλύονται και συζητούνται οι λόγοι, για τους οποίους οι μαθήτριες αναπτύσσουν συμπεριφορές που δεν προωθούν τους στόχους της μάθησης και δεν γίνονται αποδεκτές από τους ενήλικες. Μια πρώτη έννοια η οποία συζητείται είναι αυτή της αποδεκτής συμπεριφοράς: Ως εκπαιδευτικοί θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η ανεκτή / μη ανεκτή συμπεριφορά κάποιου παιδιού αποτελεί μια δυναμική, περίπλοκη κατάσταση και να συμπεριφερόμαστε με κατανόηση, αλλά και να είμαστε καλά ενημερωμένοι/ες γύρω από το σχετικό ζήτημα.

Οι αιτίες των προβλημάτων της συμπεριφοράς των μαθητών μπορεί να προέρχονται από εσωτερικές ανάγκες, από την κοινωνική δυναμική και από τις συνθήκες που διαμορφώνουν οι εκ/κοι. Η σχετική θεωρητική και ερευνητική παραγωγή χωρίζεται σε τρεις (πολύ αφαιρετικά) κατηγορίες, ανάλογα με την ιδεολογική προσέγγιση των ερευνητών: στη συντηρητική, η οποία εστιάζει στο άτομο (παθολογικά αίτια, αποκλίνοντα άτομα), στη φιλελεύθερη, η οποία αναζητά ευθύνες και στο ευθύνες στο σχολικό σύστημα, στο πρόγραμμα σπουδών, στο σύστημα αξιολόγησης και στο στυλ διδασκαλίας και τέλος στη ριζοσπαστική, η οποία αναδεικνύει του συστημικούς παράγοντες, δηλαδή τις πιεστικές συνθήκες διαβίωσης, τον ανταγωνισμό, αλλά και αναζητά ευθύνες στο σχολικό σύστημα, στο πρόγραμμα σπουδών, στο σύστημα βαθμολόγησης και στο στυλ διδασκαλίας.

Οι γονείς που βιώνουν μεγαλύτερο εξωτερικό έλεγχο στη δουλειά, συνειδητά ή ασυνείδητα εγχαράσσουν το άγχος της συμμόρφωσης με την εξωτερική –σε σχέση μ’ αυτούς- εξουσία, ενώ αντίθετα, οι γονείς που έχουν μικρότερο εξωτερικό έλεγχο, δηλαδή μεγαλύτερη αυτονομία στις κινήσεις και στη λήψη αποφάσεων στην εργασία τους, θεωρούν ότι ο αυτοέλεγχος, η εκδήλωση πρωτοβουλιών και η δημιουργικότητα είναι σημαντικές αξίες που θα πρέπει να  μεταβιβάσουν στα παιδιά τους. Στην περίπτωση όμως, κατά την οποία τα παιδιά αυτής της κατηγορίας αντιμετωπίσουν δάσκαλο/α που δεν επιβεβαιώνει την εξουσία του/ης, τότε είναι πολύ πιθανό να δοκιμάσουν, κατ’ εξακολούθηση, τους κανόνες για να βρουν τα όριά τους, με σύνηθες αποτέλεσμα την πρόκληση χαοτικών καταστάσεων, αφού θεωρούν ότι ο/η δάσκαλος/α είναι αδύναμος/η ή/και ανίκανος/η για το ρόλο του/της.

Λέξεις Κλειδιά: προβλήματα συμπεριφοράς, σχολικό κλίμα, σχολική ασφάλεια

Στην ενότητα αυτή συζητούνται τα σημαντικότερα από τα προβλήματα συμπεριφοράς που «διαταράσσουν» τη σχολική ζωή και εμποδίζουν την εκπλήρωση των στόχων της. Τα προβλήματα αυτά χωρίζονται σε:

1. κοινά & καθημερινά (έλλειψη προσοχής, σχολικών εργαλείων (βιβλίων, μολυβιών κα), διακοπή του μαθήματος, τσίχλα, ομιλίες μεταξύ μαθητών/τριών,
2. σοβαρά (καταστροφές, βωμολοχίες, βίαιη επιθετική πράξη κατά συμμαθητή/τριας, κατάρα & ανάθεμα σε Δάσκαλο/α) και
3. πολύ σοβαρά (ναρκωτικά, όπλα, εμπρησμός, επίθεση σε ενήλικα).

Τέλος, υπάρχουν και τα προβλήματα ομαδικής απειθαρχίας, κατά τα οποία η τάξη ως σύνολο παρουσιάζει αυξημένο βαθμό διενεκτικότητας, επιθετικότητα, απροθυμία συλλογικής εργασίας, υψηλό επίπεδο θορύβου, τάση αποπροσανατολισμού από το μάθημα και στάση απαξίας προς την εκπαίδευση.

Σύμφωνα με σχετικές έρευνες οι σημαντικότερες μη επιθυμητές συμπεριφορές στα αγόρια είναι:

1. Κλέβει κατ’ εξακολούθηση.
2. Χτυπά και φέρεται βάναυσα στου συμμαθητές του.
3. Καταστρέφει συχνά την περιουσία του σχολείου.
4. Είναι επιθετικός με λόγια ή με πράξεις στο δάσκαλο.
5. Το σκάει συχνά από το σχολείο.
6. Κλαίει και απογοητεύεται εύκολα.
7. Φαίνεται δυστυχισμένος και μελαγχολικός.
8. Αισχρολογεί.
9. Εξαπατά και κοροϊδεύει τους συμμαθητές του.
10. Λέει συχνά ψέματα. 

Ενώ αντίστοιχα στα κορίτσια είναι:

1. Κλέβει κατ’ εξακολούθηση.
2. Χτυπά και φέρεται βάναυσα στους συμμαθητές της.
3. Καταστρέφει συχνά την περιουσία του σχολείου.
4. Είναι επιθετική με λόγια ή με πράξεις στο δάσκαλο.
5. Το σκάει συχνά από το σχολείο.
6. Αισχρολογεί.
7. Εξαπατά και κοροϊδεύει τους συμμαθητές της.
8. Φαίνεται δυστυχισμένη και μελαγχολική.
9. Λέει συχνά ψέματα.

Λέξεις Κλειδιά: προβλήματα συμπεριφοράς, μαθητές, μαθήτριες

Στη συγκεκριμένη ενότητα συζητείται το ζήτημα της ασφάλειας στα σχολεία και οι παράγοντες που σχετίζονται με αυτή (Οι παρεμβάσεις στο αναλυτικό πρόγραμμα, το σχολικό κλίμα το σχολικό κτίριο, οι ρυθμίσεις «τάξης» & «πειθαρχίας» της σχολικής μονάδας & τα προγράμματα «διαχείρισης» της σχολικής τάξης). H είσοδος στο σχολείο, η παρουσία των εκ/κών στους διαδρόμους και στην αυλή, η κατάλληλη διαμόρφωση χώρου, για αποφυγή ατυχημάτων & για καλύτερο έλεγχο είναι παράγοντες που πρέπει να προσεχθούν.

Η σχολική ασφάλεια σχετίζεται με τους κανόνες διατήρησης του καλού σχολικού κλίματος, τις παρεμβάσεις στο αναλυτικό πρόγραμμα, τη γνώση της κείμενης νομοθεσίας για τις ποινικές πράξεις, με την εφαρμογή ενιαίας πολιτικής στο σχολείο και απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ του προσωπικού & την κατανομή ρόλων.

Το σχολικό κλίμα εξαρτάται από τη σύνθεση του μαθητικού σώματος, τη στάση του εκ/κου προσωπικού, την ικανότητα της διοίκησης & του προσωπικού, τη σχέση των διδασκόντων με τους/τις μαθητές/τριες, τη σχέση των διδασκόντων με τους/τις γονείς, το μοντέλο διοίκησης της σχολικής μονάδας, τις δραστηριότητες που προβλέπει το ΑΠ, το κτίριο και τους κανόνες.

Οι μέχρι σήμερα καταγεγραμμένες παρεμβάσεις στο αναλυτικό πρόγραμμα (Moral educational programs, Character educational programs), έχουν καθαρά συμπεριφοριστικό χαρακτήρα και αδυνατούν να επιλύσουν το πρόβλημα.

Η Εφαρμογή ενιαίας πολιτικής στο σχολείο & συνεργασία μεταξύ του προσωπικού & κατανομή ρόλων απαιτεί την κατάστρωση ενός σχεδίου δράσης για την ασφάλεια και την ομαλή καθημερινή δραστηριότητα, το οποίο θα πρέπει να συζητηθεί στο σύλλογο διδασκόντων, με το δ/ντη, αλλά και να γνωστοποιηθεί στους γονείς & κηδεμόνες. Οι ενέργειες αυτές θα πρέπει να αποτελέσουν εστία προβληματισμού και να δίνουν ικανοποιητικές απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:

1. Μήπως αναπαραγάγουμε αυτό που αντιπαλεύουμε;
2. Τι επακολουθεί τις παραβατικές συμπεριφορές; 
3. Λάβαμε υπόψη την αξιοπρέπεια των μαθητών;
4. Λάβαμε υπόψη τους νόμους, τα διατάγματα & τις υπουργικές αποφάσεις;
5. Μπορούμε να εφαρμόσουμε το σχέδιο με σταθερότητα;
6. Μπορούμε να εφαρμόζουμε τις συνέπειες με σύνεση;
7. Το σχέδιο συμπεριλαμβάνει και τη σχέση των δασκάλων με την πειθαρχία ή εξαντλείτε στους/στις μαθητές/τριες;

Λέξεις Κλειδιά: ασφάλεια στο σχολείο, εκπαιδευτικοί, σχολικό κλίμα

Στην ενότητα αυτή ξεκινάει η διαπραγμάτευση θεμάτων που σχετίζονται με τη λειτουργία της σχολικής τάξης, η οποία  καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο η Δ φροντίζει να ευθυγραμμίζει τη συμπεριφορά & τις διαδικασίες μάθησης με τους στόχους & τον προγραμματισμό.

Στην λειτουργία της σχολικής τάξης επιδρά η προσωπική θεωρία του δασκάλου, το κλίμα στην τάξη, η πρόβλεψη (πρόληψη) & ο προγραμματισμός. Σύμφωνα με τον τρόπο που οι δασκάλες προσεγγίζουν τα θέματα της καθημερινής δουλειάς τους στην τάξη υπάρχουν τρεις τύποι δασκάλων (Canters model): ο/η Εχθρικός/ή ο/η Παθητικός/η (wishy washy) και ο/η κατηγορηματικός – δεσποτικός (assertive).

Η αντίστοιχη κατηγοριοποίηση που αφορά στις στρατηγικές «διαχείρισης» της σχολικής τάξης διακρίνει: την κυριαρχική, τη διαχειριστική, τη συνεργατική και τη στρατηγική της αγνόησης / απόσυρσης.

Οι Δ έχουν δικαιώματα & ιδιαιτερότητες, οι οποίες θα πρέπει να ικανοποιούνται έτσι ώστε να επιτελούν το έργο τους (πχ. Άλλη χρειάζεται περισσότερη ησυχία στην τάξη από κάποιον διπλανό συνάδελφό της). Οι μαθητές/τριες θα πρέπει να έχουν ένα κατάλληλο για τη μάθημα περιβάλλον. Οι μαθητές/τριες θα πρέπει να γνωρίζουν το ρόλο τους, να ξέρουν πως αναμένεται να αντιδράσουν, όπως & τις συνέπειες των συγκεκριμένων πράξεών τους. Η θετική ανατροφοδότηση («αμοιβή») αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τον «έλεγχο» της σχολικής τάξης. Πρέπει να έχουμε ένα σχέδιο & να το ακολουθούμε.

Παράγοντες που σχετίζονται με τη διατήρηση καλού κλίματος στη  σχολική τάξη

Δημοκρατία στην τάξη είναι:

• Σεβασμός στους μαθητές.
• Ελευθερία μέσα σε καθορισμένα & λογικά όρια.
• Δικαιοσύνη.
• Συμμετοχή των μαθητριών στη λήψη αποφάσεων στην τάξη.
• Ομαδική, συμμετοχική μάθηση.

Τέλος, συζητείται η αναγκαιότητα της πρόληψης, δηλαδή το σύνολο των ενεργειών & των «μέτρων» που έχουν ως στόχο να δημιουργήσουν & να εδραιώσουν ένα τέτοιο περιβάλλον που θα διευκολύνει την επίτευξη των στόχων της εκ/κης διαδικασίας. Στην πρόληψη εντάσσονται οι ενέργειες του προγραμματισμού, καθώς και η  εισαγωγή ρυθμίσεων & κανόνων που αφορούν στη λειτουργία της τάξης.

Λέξεις Κλειδιά: κλίμα στην τάξη, η πρόληψη, προγραμματισμός

Στην ενότητα αυτή εισάγεται και συζητείται η σχετική με τα μέτρα και τους κανόνες διατήρησης της καλής λειτουργίας της σχολικής τάξης θεωρητική και ερευνητική παραγωγή.

Ο έλεγχος δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσο. Επομένως, ο υπερβολικός έλεγχος μπορεί να οδηγήσει σε αντιδράσεις & «στάσεις». Καλύτερα λοιπόν να οδηγείς, και όχι να «αστυνομεύεις» το/τη μαθητή/τρια. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, οι μαθητές/τριες θα πρέπει να συμμετέχουν στην διαμόρφωση των κανόνων, οι οποίοι θα πρέπει να είναι κατανοητοί, σαφείς & αποδεκτοί (όχι υπερβολές, όχι ασάφειες, γλώσσα κατανοητή απ’ όλες).

Ξεκινώντας το σχολικό έτος μια έμπειρη δασκάλα:

Ξεκαθαρίζει τους κανόνες.

• «Βλέπει» τους μαθητές στα μάτια.
• Αντιδρά άμεσα σε κάθε «παραβίαση» των κανόνων.
• Είναι περισσότερο «σφιγμένη» από ό,τι συνήθως.
• Κάνει αισθητή την παρουσία της στη συγκέντρωση & στο διάδρομο.
• Συστήνει τον εαυτό της & φροντίζει να γνωριστούν οι μαθητές/τριες.
• Επιστολή στους γονείς & κηδεμόνες.

Ο έλεγχος της σχολικής τάξης επιτυγχάνεται πολύ καλύτερα όταν αναπτύσσεται ο αυτοέλεγχος / η αυτοπειθαρχία των μαθητριών/ων. Επομένως αποτελεί βασικό μας στόχο, αφού η διδασκαλία του αυτό-ελέγχου καθιστά τις μαθήτριες ικανές να θέτουν & να επιτυγχάνουν στόχους, να οργανώνουν το χρόνο τους, να έχουν τη δυνατότητα επιλογής, να θέτουν προτεραιότητες, να διαφωνούν & να επιλύουν τις διαφορές τους και να μπορούν να συνεργάζονται. Ο αυτοέλεγχος των μαθητών μας μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί όταν εμείς δείχνουμε συνέπεια στη συμπεριφορά μας, τα έργα με τα λόγια μας συμβαδίζουν, φροντίζουμε & τους/τις σεβόμαστε και όχι να παραμένουμε αδιάφοροι / απόμακροι / σκληροί. Μ’ αυτό τον τρόπο θα καταπολεμηθεί η βαρεμάρα, θα αναπτυχθούν τα εσωτερικά κίνητρα και θα δημιουργηθεί και θα εδραιωθεί μια δημιουργική & παραγωγική σχολική τάξη.

Λέξεις Κλειδιά: έλεγχος της τάξης, αυτοπειθαρχία, συνεργατικό κλίμα

Στην ενότητα αυτή συζητούνται τρόποι, πρακτικές και στάσεις που βοηθούν στον έλεγχο της συμπεριφοράς των μαθητών/τριών.  Ο έλεγχος της συμπεριφοράς των μαθητών/τριών αφορά στην εμπλοκή τους στη μαθητική διαδικασία και στην συμμόρφωσή τους με τους κανόνες της τάξης.

Ο έλεγχος κατά τη διάρκεια των μαθημάτων προϋποθέτει ότι εστιάζουμε στους στόχους, εξηγούμε απλά & καθαρά – αναθέτουμε συγκεκριμένες εργασίες, καθορίζουμε με σαφήνεια τη διαδικασία. Για να λειτουργήσει σωστά η τάξη και να εξυπηρετηθούν οι στόχοι μας, θα πρέπει να μην περιοριζόμαστε «χωνόμαστε» στο γραφείο μας, αλλά κινούμαστε περιοδικά προς όλους/ες τους/τις μαθητριών και να ελέγχουμε την εκτέλεση των εργασιών όλης της τάξης, ακόμη & όταν συνομιλούμε με έναν μαθητή ή μια ομάδα. Βεβαίως, για να γίνουν αυτά θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη το ρυθμό της ανάπτυξης του μαθητριών, να φροντίζουμε για τις περιπτώσεις «διακοπής» και να προσέχουμε τα «μεταβατικά» διαστήματα. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να μη δεχόμαστε την πρόχειρη & φτωχή εργασία, όπως και να μην κάνουμε συγκρίσεις ιδιαίτερα όταν αφορούν στους /στις «αδύνατους/τες» μαθητές/τριες.

Η χρήση των επαίνων είναι καλό να γίνεται με φειδώ και τις περισσότερες φορές ιδιωτικά. Η «αμοιβή» μπορεί να είναι φραστική – λεκτική (πχ. πολύ καλή δουλειά), με σύμβολα επιβράβευσης (γραμματικά πχ. Α΄, Β΄ κλπ, φατσούλες χαμογελαστές, τσεκ, αστεράκια), τα οποία απονέμονται αμέσως στις μικρές τάξεις. Μπορεί ακόμη να έχει τη μορφή ελεύθερης ώρας(ώρα παιχνιδιού, ακρόαση μουσικής, παρακολούθηση ταινίας, απαλλαγή από εργασία στο σπίτι, πάρτι).

Στη συνέχεια αναπτύσσεται το ζήτημα του ελέγχου της συμμόρφωσης με τους κανόνες της τάξης. Η ύπαρξη του καταλόγου συνεπειών (σε συμφωνία με τη νομοθεσία & την στρατηγική του σχολείου), όπως και του αντίστοιχου των αμοιβών επιβράβευσης των καλών συμπεριφορών, θα πρέπει να είναι γνωστή στη διοίκηση του σχολείου & στους γονείς. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο/η εκπαιδευτικός θα πρέπει να αναπτύξει στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων, για τις οποίες η  συνέπεια και η αποφυγή των εκπλήξεων είναι πολύ σημαντική. Η ασυνέπεια συνήθως ξεκινάει από μη λογικούς κανόνες, πλημμελή έλεγχο και από αδυναμία του/της δασκάλου/ας. 

Λέξεις Κλειδιά: έλεγχος συμπεριφοράς, κανόνες της τάξης

Στην ενότητα αυτή συζητούνται οι ενέργειες & δράσεις που επιφέρουν και διατηρούν το καλό κλίμα στη σχολική τάξη. Έτσι, αφού έχουμε θέσει τους κανόνες, τις διαδικασίες, έχουμε καταστήσει με ξεκάθαρο τρόπο γνωστές τις προσδοκίες & τα στάνταρτ μας. Αφού παρακολουθούμε & «ελέγχουμε» τους/τις μαθητές/τριες μας, Καταγινόμαστε άμεσα με τις παραβιάσεις των κανόνων, έχουμε «ελαφρύνει» όταν & όπου πρέπει τις εργασίες, επικροτούμε & επιβραβεύουμε συμπεριφορές, παρέχουμε τα απαιτούμενα υλικά και θέτουμε στόχους στους/στις μαθητές και στις μαθήτριες, των οποίων έχουμε διεγείρει το ενδιαφέρον & την περιέργεια και έχουμε κάνει ότι καλύτερο για να κρατήσουμε το ενδιαφέρον (μέσα διδασκαλίας, χρώματα, χιούμορ, παντομίμα κλπ) και έχουμε καταβάλει προσπάθειες για να επιτρέπουμε την έκφραση όλων των απόψεων & το δημοκρατικό διάλογο, έχουμε δώσει ευκαιρίες για φυσική κίνηση, ιδιαίτερα σε μαθητές/τριες που τη χρειάζονται, έχουμε κάνει χρήση σημάτων για να έχουμε την προσοχή όλων και ακόμη / παρ’ όλα αυτά δημιουργούνται προβλήματα, τότε, στο συγκεκριμένο θέμα που προκύπτει θέτουμε τα εξής ερωτήματα:

• Είμαστε βέβαιοι/ες για το/τη δράστη;
• Ακούσαμε την άποψή του/της για το ζήτημα;
• Μήπως έχουμε προκαταλήψεις ως προς κάποιον/α και βιαζόμαστε στην κρίση μας;

Από τη σχετική νομοθεσία / νομολογία προβλέπεται:

• Παρατήρηση.
• Επίπληξη.
• Αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος (Π.Δ.104/79 αρθρ 27).
• Αλλαγή περιβάλλοντος (τμήματος ή σχολείου) (Π.Δ. 201/98 για την Α/θμια).
• Ωριαία απομάκρυνση (Β/θμια).
• Αποβολή από το σχολείο (ως 5 ημέρες B/θμια).

Εμείς αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι:

• Να κοιτάμε τις μαθήτριες στα μάτια.
• Μαθαίνουμε να μη κρυβόμαστε (στην έδρα ή σε γωνίες της αίθουσας).
• Μαθαίνουμε να είμαστε κατηγορηματικοί ως προς τις αποφάσεις που αφορούν ζητήματα διαχείρισης.
• Μαθαίνουμε να λέτε όχι σε ορισμένες απαιτήσεις που είναι οφθαλμοφανώς εκτός λογικού πλαισίου λειτουργίας της τάξης.
• Σε κάθε ζήτημα που προκύπτει η διερεύνησή μας θα πρέπει να είναι σχολαστική & εξαντλητική έτσι ώστε να μην αδικήσουμε καμιά μαθήτρια.

Λέξεις Κλειδιά: δράσεις, πειθαρχία, δημοκρατία

Παρουσιάσεις εργασιών