Η ανασυγκρότηση της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης μεταπολεμικά. Συγκρίσεις με την Ευρώπη

Αντικείμενο του ενότητας είναι να εξηγήσουμε το περιεχόμενο του μαθήματος και να εξετάσουμε συνοπτικάπώς φτάσαμε από τον α΄ στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Επιπλέον πώς επηρέασε τις εξελίξεις η Οκτωβριανή επανάσταση, ποιες ήταν οι απώλειες μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο και πώς ο ψυχρός πόλεμος ρύθμισε τις μεταπολεμικές εξελίξεις και ανέδειξε τις ΗΠΑ ως την κύρια δύναμη ανασυγκρότησης των χωρών στη δυτική σφαίρα επιρροής.

Λέξεις Κλειδιά: Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Οκτωβριανή επανάσταση, ψυχρός πόλεμος

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά τα πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά γεγονότα στην Ελλάδα κατά τους πρώτους μήνες της Απελευθέρωσης από τη ναζιστική κατοχή, οι πρώτες κυβερνήσεις, τα δεκεμβριανά, η νομισματική πολιτική και η αποτυχία της.

Λέξεις Κλειδιά: κυβέρνηση εθνικής ενότητας, νομισματική πολιτική, Κυριάκος Βαρβαρέσος, Ξενοφών Ζολώτας, Δεκεμβριανά

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η επιστροφή των πρώτων Εβραίων επιζώντων στη Θεσσαλονίκη, αρχικά από το βουνό και τις κρυψώνες και στη συνέχεια από τα στρατόπεδα και αναδεικνύονται οι πρώτες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.

Γίνεται εκτεταμένη αναφορά στις πορείες θανάτου στο τέλος του πολέμου και καθώς οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τα στρατόπεδα, στα μεταπολεμικά στρατόπεδα των εκτοπισμένων (DPs) και στην αλίγια (μετανάστευση στην περιοχή της Παλαιστίνης) που έχει ξεκινήσει από τα πρώτα πογκρόμ στην τσαρική Ρωσία.

Λέξεις Κλειδιά: Θεσσαλονίκη, αλίγια, εκτοπισμένοι-displacedpersons (DPs), πορείες θανάτου

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται αναλυτικά τα δημογραφικά στοιχεία των πρώτων επιζώντων (σύμφωνα με τις πρώτες έρευνες που έχουμε γύρω από το θέμα) και οι δυσκολίες που συναντούν στην ανασυγκρότηση της κοινότητας, στην ανασυγκρότηση της ίδιας τους της ζωής. Οι πρώτοι στόχοι συνοψίζονται στα εξής: να ανακτηθεί η κοινοτική περιουσία, να αναδιοργανωθεί η κοινοτική ζωή θεσμικά και κοινωνικά, και να καθοριστεί χώρος για νεκροταφείο. Ταυτόχρονα με τις προσπάθειες της κοινότητας παρουσιάζονται και τα εμπόδια που προβάλλονται συχνά από φορείς της ελληνικής πολιτείας, και κατά παράβαση της νομοθεσίας με την οποία έχουν δρομολογηθεί λύσεις για την αποκατάσταση των περιουσιών.

Λέξεις Κλειδιά: συναγωγή Μοναστηριωτών, ΥΔΙΠ, ΟΠΑΙΕ, μεσεγγυούχοι, μετανάστευση, κοινοτική ζωή

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται αναλυτικά το θέμα της απονομής δικαιοσύνης μεταπολεμικά και της τιμωρίας των δωσιλογικών κυβερνήσεων και των ανθρώπων που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Αναδεικνύεται πώς η σχετική νομοθετική πράξη περιοριζόταν στην ποινική ευθύνη των κυβερνήσεων κατοχής ως υπευθύνων για τη συνθηκολόγηση του 1941 και για τα δεινά της Κατοχής. «Η νομική συλλογιστική που στήριζε αυτή την επιλογή αποκάλυπτε πως η καταδίκη των «πρωταιτίων» στόχευε ταυτόχρονα στην εξασφάλιση μιας έμμεσης ασυλίας για τα υπόλοιπα στρώματα του κρατικού μηχανισμού, και ιδιαίτερα για τον ένοπλο κλάδο του» επισημαίνει ο Δημ. Κουσουρής στη δουλειά του οποίου βασίστηκε η παρούσα ενότητα συνδυαστικά με άλλες σχετικές μελέτες.

Λέξεις Κλειδιά: δίκες δωσίλογων, δίκη κυβερνήσεων κατοχής, μεταπολεμικές διοικητικές εκκαθαρίσεις

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ο οικονομικός δωσιλογισμός στα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα, η μη απονομή δικαιοσύνης σε μεγάλο βαθμό, η εθνοκάθαρση γενικότερα μειονοτικών πληθυσμών μέσα από το πρόσχημα της συνεργασίας. Επιπλέον, εξηγείταιπώς σταδιακά η σχετική νομοθεσία χρησιμοποιήθηκε εναντίον των κομμουνιστών και των αντιστασιακών θέτοντας στο περιθώριο τη βασική συνιστώσα της αντίστασης το ΕΑΜ, ενώ οι ποικίλες κατηγορίες δωσιλόγων ενδύθηκαν την εθνικοφροσύνη ενάντια στον «κομμουνιστικό κίνδυνο» και ξέπλυναν το δωσιλογισμό τους. Αυτό σήμαινε ένα ακόμη πρόβλημα για τους επιζώντες των εβραϊκών κοινοτήτων που έβρισκαν και πάλι σε θέσεις εξουσίας τους προηγούμενους συνεργάτες των Γερμανών και διώκτες τους. 

Λέξεις Κλειδιά: οικονομικοί δωσίλογοι, ειδικά δικαστήρια δωσιλόγων, Τσάμηδες, σλαβόφωνοι Θράκης, Ψυχρός πόλεμος

Σε αυτό το μάθημα παρουσιάζεται η δίκη του Μαξ Μέρτεν στο τέλος της δεκαετίας του 1950 στην Ελλάδα, για να αντιληφθούμε τις πολιτικές συνέχειας που ασκούνται μεταπολεμικά εν μέσω ψυχρού πολέμου και πολιτικών και οικονομικών σκοπιμοτήτων, τη συχνή ατιμωρησία των εγκλημάτων του πολέμου αλλά και τη αλλαγή δυναμικής των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ελλάδα αλλά και αλλού στην Ευρώπη με το πέρασμα των χρόνων.

Λέξεις Κλειδιά: δίκη Μαξ Μέρτεν, φυλετικά εγκλήματα, πολιτική αποζημιώσεων

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η ανασυγκρότηση των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ουγγαρία και ιδιαίτερα στη Βουδαπέστη. Η έμφαση δίνεται στην πρώτη μεταπολεμική δεκαετία που μας ενδιαφέρει περισσότερο, όπου παρακολουθούμε εκείνους τους Εβραίους που είχαν σχέση προηγουμένως με την αντίσταση και το κομμουνιστικό κίνημα να διαπρέπουν στη γραφειοκρατική ελίτ, με την προϋπόθεση να μην είναι σιωνιστές, ενώ τα προηγουμένως αστικά στρώματα συχνά διώκονται τόσο για αυτή τους την ιδιότητα όσο και για την εβραϊκότητά τους, η οποία αντιμετωπίζεται όπως τα υπόλοιπα δόγματα με περιορισμούς και καταστολή. Κατά συνέπεια οι Εβραίοι που αποφασίζουν να παραμείνουν στην Ουγγαρία (καθώς πολλοί μεταναστεύουν) επιλέγουν μία διακριτική κοινωνική παρουσία ή αποκρύπτουν την ταυτότητά τους.

Λέξεις Κλειδιά: Ούγγροι Εβραίοι, γραφειοκρατική ελίτ, μεταπολεμική Ουγγαρία, κομμουνιστικό καθεστώς

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται κάποιες πτυχές της ανασυγκρότησης των εβραϊκών κοινοτήτων στη Δυτ. Γερμανία. Πρόκειται για μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση καθώς η Γερμανία είναι η «καταραμένη χώρα» για το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμό, ο οποίος αντιμετωπίζει εχθρικά τους Εβραίους που αποφασίζουν να συνεχίσουν τη ζωή του εκεί. Την ίδια στιγμή οι Εβραίοι της Γερμανίας προσπαθούν να αποτινάξουν τις κατηγορίες από πάνω τους αποδεικνύοντας την αφοσίωσή τους στο κράτος του Ισραήλ, διαμεσολαβώντας ανάμεσα σε Γερμανία και Ισραήλ και επιβλέποντας τον εκδημοκρατισμό της Δυτικής Γερμανίας. Κατά τη δεκαετία του 1970, η εβραϊκή νεολαία σταδιακά διαφοροποιεί τη θέση της και αρχίζει να ασκεί κριτική στην ισραηλινή πολιτική.

Λέξεις Κλειδιά: Γερμανία, Εβραίοι, μεταπολεμικός εκδημοκρατισμός

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η μαζική δολοφονία των Εβραίων της περιοχής Γιεντβάμπνε στην Αν. Πολωνία από τους Πολωνούς γείτονές τους τον Ιούλιο του 1941, όταν η περιοχή πέρασε από τους Σοβιετικούς στους Ναζί, ενώ οι γερμανικές μονάδες ήταν απλώς θεατές. Το περιστατικό αποκαλύπτει πώς ο ναζισμός ενεργοποίησε προϋπάρχονταστερεότυπα και προκαταλήψεις παραδοσιακού αντισημιτισμού ανάμεικτου με  οικονομικές, αντεπαναστατικές (εναντίον της οκτωβριανής επανάστασης) και εθνικιστικές αντιθέσεις της τοπικής κοινωνίας, οι οποίες είχαν φτάσει σε πογκρόμ και στο παρελθόν. Στη συνέχεια η ενότητα ασχολείται με την ιστοριογραφία που θίγει το ζήτημα ξεκινώντας από τον Γιαν Γκρος και περιδιαβαίνει τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι το 1990 και επανέρχεται στα ζητήματα αντισημιτικού λόγου και αποδιοπόμπησης των Εβραίων σε κάθε περίοδο πολιτικών κρίσεων. Με αυτές θα ασχοληθούμε στο επόμενο μάθημα.

Λέξεις Κλειδιά: Γιαν Γκρος, Γιεντβάμπνε, Κιέλτσε

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι πολιτικές κρίσεις στην Πολωνία που σχετίζονταν με την καταπίεση της γραφειοκρατικής ελίτ του κομμουνιστικού καθεστώτος προς την κοινωνία και τους εργαζόμενους και τις αλλαγές του ίδιου του καθεστώτος μέσα από τις αντιδράσεις της κοινωνίας (1956, 1968, 1980). Αναλύεται το παράδειγμα της κρίσης του 1968, η χρήση αντισημιτικού λόγου και η διαμόρφωση αντισημιτικού κλίματος εκ μέρους της κρατικής εξουσίας, προκειμένου να στραφούν οι κοινωνικές αντιδράσεις προς άλλη κατεύθυνση και να βρεθούν εξιλαστήρια θύματα. Η παραπάνω χειραγώγηση έβρισκε πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί εξαιτίας του προϋπάρχοντος αντισημιτισμού σε μερίδα της πολωνικής κοινωνίας, αν και σημειώθηκαν αντιδράσεις και κριτική εκ μέρους μερίδας της πολωνικής κοινωνίας. Σταδιακά, οι Εβραίοι που κατείχαν κρατικές ή κομματικές θέσεις έφυγαν από το προσκήνιο και σχεδόν μετά το 1968 μετανάστευσαν οριστικά από την Πολωνία κατά μεγάλα κύματα.

Λέξεις Κλειδιά: Πολωνία, πολιτική κρίση 1968, αντισημιτισμός, γραφειοκρατία, καταστολή

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται σε αδρές γραμμέςη επαναδιατύπωση μεταπολεμικά του αντιεβραϊκού πολιτικού μύθου (λαός εξολοθρευτής), η οποία παγκοσμιοποιήθηκε από τα τέλη του 20ού αιώνα, με όχημα το ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Παρακολουθούμε τη διαδικασία αυτή μέσα στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου αρχικά και της ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ, της πετρελαϊκής κρίσης της δεκαετίας του 1970, της σταδιακής θρησκευτικής συντηρητικοποίησης της Περσίας (Ιράν), ως απάντηση στην εκκοσμίκευση του Σάχη, του μεταπολεμικού κυρίαρχου ρόλου των ΗΠΑ, της σχέσης τους με το κράτος του Ισραήλ και της από-αποικιοποίησης  για τους λαούς της Αφρικής και της βόρειας Αφρικής ειδικότερα, οι οποίοι είχαν γίνει έρμαια των σχεδιασμών των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων και των τοπικών ελίτ που είχαν δημιουργηθεί. Κατά τη ριζοσπαστική ισλαμική αντίληψη, όπως εξαπλώνεται σήμερα, οι Εβραίοι και οι Χριστιανοί αποτελούν αντικείμενο ενός μίσους που στοχεύει τους Δυτικούς, τους οποίους καταγγέλλει ως διεφθαρμένους και διαφθορείς.

Λέξεις Κλειδιά: αντι-εβραϊκός λόγος, φανατικό ισλάμ, Ισραήλ, Παλαιστίνη