Παλαιοντολογία Σπονδυλωτών

Η Ιστορία της Παλαιοντολογίας και Παλαιοντολογίας Σπονδυλωτών σε σχέση με το κοινωνικό και επιστημονικό πλαίσιο ανά τους αιώνες. Αναπτύσσονται οι όροι απολίθωμα και απολίθωση, παρατίθενται τα βασικά είδη απολίθωσης και δίνονται οι βασικές αρχές της Ταφονομίας. Αναλύονται οι τρόποι δημιουργίας και τα είδη των απολιθωματοφόρων κοιτασμάτων και οι τεχνικές ανασκαφής και συντήρησης.

Λέξεις Κλειδιά: απολίθωμα, απολίθωση, ταφονομία, απολιθωματοφόρο κοίτασμα, ανασκαφή

Αναπτύσσονται οι βασικές αρχές της θεωρίας της εξέλιξης, του ρόλου της παλαιοντολογίας στη μελέτη της εξέλιξης των έμβιων όντων, της έννοιας του βιολογικού και παλαιοντολογικού είδους. Παρατίθενται ιστορικά στοιχεία λογικής ιεράρχησης του έμβιου κόσμου και αναπτύσσονται συγκριτικά η Λινναία και η Φυλογενετική Συστηματική. Δίνονται οι βασικές αρχές και όροι της κλαδιστικής ανάλυσης και φυλογένεσης και στοιχειοθετούνται με παραδείγματα οι ομόλογοι και ανάλογοι χαρακτήρες, οι πλησιομορφίες και απομορφίες η μονοφυλία και παραφυλία. Αναλύεται η έννοια της εξαφάνισης και των Μαζικών Εξαφανίσεων οργανισμών και παρουσιάζονται οι μεγάλες μαζικές εξαφανίσεις του Φανεροζωϊκού αιώνα, τα αίτια και οι συνέπειές τους στην εξέλιξη.

Λέξεις Κλειδιά: εξέλιξη, ταξινομία, συστηματική φυλογένεση, κλαδιστική

Η έννοια του Γεωλογικού χρόνου και των υποδιαιρέσεών του. Παρουσιάζεται το Προκάμβριο ως ένα παράδειγμα ταυτόχρονης εξέλιξης της Γής και της Ζωής δίνοντας συνοπτικά τις διεργασίες δημιουργίας του πλανητικού μας συστήματος και της Γής, τις διαδοχικές μεταβολές στα αβιοτικά στοιχεία της Γης, και τη δημιουργία της λεγόμενης Αρχέγονης Σούπας, ως χώρου ανάπτυξης της πρώτης ζωής. Αναλύονται οι βασικές θεωρίες δημιουργίας της Ζωής και παρουσιάζεται επιλεκτικά το αρχείο απολιθωμάτων των πρώτων προκαρυωτικών οργανισμών. Η Ενδοσυμβιωτική Θεωρία και η μετάβαση από τους προκαρυώτες στους ευκαρυώτες. Οι πρώτες πανίδες σύνθετων πολυκύτταρων οργανισμών (πανίδες της Εντιακάρα) και η εξαφάνισή τους στο τέλος της Βέντιας Περιόδου. Αναπτύσσεται το πλαίσιο της λεγόμενης Εκρηξης (ζωής) του Καμβρίου και περιγράφεται ο μηχανισμός μετάβασης από ασπόνδυλους σε χορδωτούς οργανισμούς. Βασική φυλογένεση των πρώτων χορδωτών και το αρχείο των απολιθωμάτων τους, με έμφαση την ανατομία των Pikaia και Haikouella.

Λέξεις Κλειδιά: προκάμβριο, αβιογένεση, ενδοσυμβιωτική θεωρία, χορδωτά

Σύντομη περιγραφή των βασικών γεωλογικών και περιβαλλοντικών μεταβολών κατά τη διάρκειά του Παλαιοζωϊκού. Η φυλογένεση των πρώτων Κρανιωτών από τον Haikouichthys στους Αγναθους Ιχθύες και των σύγχρονων συγγενών τους. Αναλύεται ο τρόπος δημιουργίας των ενδο- και εξωσκελετικών στοιχείων των σπονδυλωτών οργανισμών. Παρουσιάζονται βασικές ομάδες Αγναθων Ιχθύων του Παλαιοζωικού και οι καινοτομίες που κάθε μία κομίζει στην εξέλιξη. Περιγράφεται ο μηχανισμός ανάπτυξης και τα παλαιοοικολογικά πλεονεκτήματα της αρθρωτής γνάθου στους Ιχθύες και η μετάβαση στα Γναθοστόματα. Αναλύεται η φυλογένεση των βασικών ομάδων Γναθόστομων Ιχθύων (πλακόδερμοι, χονδρυχθύες, τελεόστομοι) και χαρακτηριστικά απολιθώματα. Αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά των Σαρκοπτερύγιων Ιχθύων και περιγράφεται με ανατομική λεπτομέρεια η μετάβαση από τους Οστεολεπίμορφους Ιχθύες στα πρώτα Τετράποδα, δίνοντας έμφαση στο μεταβατικό χαρακτήρα του Τiktaalik από τον Αρκτικό Καναδά σε σχέση με τη διαμόρφωση της Γής στο Δεβόνιο. Περιγράφεται το βασικό γεω-βιολογικό πλαίσιο της Γής στο τέλος του Παλαιοζωϊκού αιώνα και δίνεται η βασική φυλογένεση των πρώτων Τετραπόδων, Βατραχόμορφων και Ερπετόμορφων. Παρουσιάζονται τα Βατραχόμορφα του τέλους του Παλαιοζωϊκου και οι σχέσεις τους με τα σύγχρονα αμφίβια.

Λέξεις Κλειδιά: αγναθοι ιχθύες, γναθόστομοι, πλακόδερμοι, χονδριχθύες, οστεϊχθύες, σαρκοπτερύγιοι, τετραποδόμορφα, βατραχόμορφα

Παρουσιάζονται συνοπτικά τα Ανθρακοσαύρια Ερπετόμορφα του Κ. Λιθανθρακοφόρου και συζητείται η οικολογική και εξελικτική επανάσταση που επιφέρει το  Αμνιωτικό Αυγό ως μηχανισμός αναπαραγωγής. Δίνεται η βασική φυλογένεση και οι πρώτοι Αμνιώτες και αναλύονται οι βασικοί κλάδοι Αμνιωτών με βάση τη μορφολογία του κρανίου. Παρουσιάζονται τα αίτια και οι επιπτώσεις της Μαζικής Εξαφάνισης του Περμίου στα χερσαία Σπονδυλωτά. χαρακτηριστικά και την οικολογία των πρώτων Διάψιδων Ερπετών όπως ο Petrolacosaurus, παρουσιάζεται η βασική φυλογένεση των Διάψιδων και η προβληματική τοποθέτηση των Χελώνιων. Συνοπτική μορφολογική περιγραφή των πρώτων Λεπιδοσαύριων του Περμίου και η βασική διαφοροποίηση του κλάδου που οδηγεί στις σύγχρονες σαύρες και φίδια μέσω διαφόρωνν απολιθωμένων μορφών. Μοσάσαυροι, Ιχθυοσαύρια και Σαυροπτερύγια ερπετά και το φαινόμενο της δευτερογενούς προσαρμογής στην υδάτινη διαβίωση. Η καταγωγή και εξέλιξη των Χελώνιων. Βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά των Αρχοσαύριων και ανάλυση της φυλογένεσής τους εστιάζοντας στους κλάδους των Κρουρόταρσων και των Ορνιθόδειρων καθώς και των βασικών διαφορών τους. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά οι δύο βασικοί κλάδοι των Ορνιθόδειρων, το Πτεροσαύρια καιτα Δεινοσαύρια και η ραγδαία εξέλιξη και διαφοροποίησή τους μέσα στο γεω-βιολογικό πλαίσιο του Μεσοζωϊκού αιώνα.

Λέξεις Κλειδιά: ανθρακοσαύρια, αμνιωτικό αυγό, ανάψιδα, συνάψιδα, διάψιδα, λεπιδοσαύρια, αρχοσαύρια

Παρουσιάζεται η ανάπτυξη του πτερώματος μέσα στην ομάδα των Μανιράπτορων Θηρόποδων δεινοσαύρων και οι θεωρίες που τη συνοδεύουν. Γίνεται ιστορική αναδρομή στην ανακάλυψη και αναλυτική συγκριτική περιγραφή της Αρχαιοπτέρυγας ως πρώτου αντιπροσώπου του κλάδου των Πτηνών και στοιχειοθετούνται οισύγχρονες απόψεις καταγωγής των Πτηνών αλλά και της πτήσης. Στη συνέχεια παρατίθεται η βασική φυλογένεση του κλάδου των Πτηνών (Εναντιόρνιθες, Παλαιόγναθα, Νεόγναθα), η αλληλεπίδρασή τους με τα Πτεροσαύρια και οι συνέπειες της Μαζικής Εξαφάνισης του τέλους του Κρητιδικού.

Λέξεις Κλειδιά: μανιράπτορες, αρχαιοπτέρυγα, πτηνά, εναντιόρνιθες, ορνιθόρατσες

Παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά και η φυλογένεση των Συνάψιδων ερπετών του Περμίου και συζητείται η επίδραση της ομώνυμης Μαζικής Εξαφάνισης στον κλάδο αυτό. Στη συνέχεια εξετάζονται τα Θηριοδόντια θηλαστικόμορφα ερπετά και η σταδιακή μετάβαση μέσα από αυτά στα πρώιμα θηλαστικά όπως ο Morganucodon του Κ. Ιουρασικού. Δίνεται η βασική φυλογένεση των Θηλαστικών σε αντιπαραβολή με το αρχείο απολιθωμάτων και συζητούνται βασικοί μορφολογικοί χαρακτήρες και απολιθώματα. Αναπτύσσεται η εξάπλωση και εξέλιξη των μεγάλων ομάδων θηλαστικών σε σχέση με την παγκόσμια κατανομή και κινήσεις των ηπείρων κατά το Μεσοζωίκό αιώνα. Στη συνέχεια αναλύεται λεπτομερώς η φυλογένεση των πλακουντοφόρων Θηλαστικών και οι πρώτοι εκπρόσωποί τους και συζητείται η επίδραση της Μαζικής Εξαφάνισης του Κρητιδικού στα Θηλαστικά. Περιγράφονται συνοπτικά τα βασικά γεωτεκτονικά και κλιματικά χαρακτηριστικά και γεγονότα του Καινοζωϊκού αιώνα, η επίδρασή τους στην εξέλιξη των πλακουντοφόρων θηλαστικών και παρουσιάζονται οι μορφές του Παλαιοκαίνου, απ’ τις οποίες θα προκύψουν όλες οι γνωστές σήμερα ομάδες. Στη συνέχεια αναλύεται η φυλογένεση των σύγχρονων πλακουντοφόρων θηλαστικών και συσχετίζεται με τον γεωγραφικό χώρο καταγωγής. Ακολουθεί η περιγραφή των βασικών τάξεων των Λαυρασιθήριων με ιδιαίτερη έμφαση στα Περισσοδάκτυλα και Κηταρτιοδάκτυλα και των Αφροθήριων με ιδιαίτερη έμφαση στο Προβοσκιδωτά. Τέλος περιγράφονται οι βασικές μορφές και προσαρμογές των Τρωκτικών και Λαγομόρφων της υπερτάξης των Ευαρχοντομυωξών.

Λέξεις Κλειδιά: συνάψιδα, πελυκοσαύρια, κυνοδόντια, πρώιμα θηλαστικά, πλακουντοφόρα

Η καταγωγή και τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά των πρωτευόντων και οι φυλογενετικές τους σχέσεις με άλλα θηλαστικά. Η φυλογένεση των πρωτευόντων και χαρακτηριστικά απολιθώματα. Πλατύρρινοι και Κατάρρινοι πίθηκοι. Φυλογένεση των Κατάρρινων Πιθήκων και χαρακτηριστικά απολιθώματα. Οι Προπλειοπίθηκοι και οι Κερκοπίθηκοι. Οι ανθρωποειδείς πίθηκοι και η εξέλιξή τους στο Νεογενές με έμφαση στον Ουρανοπίθηκο τον Μακεδονικό. Ο Σαχελάνθρωπος του Τσαντ, οι Αυστραλοπίθηκοι και οι θεωρίες για την εμφάνιση του Διποδισμού. Η ανάδυση του γένους Homo: Homo habilis, Homo rudolfensis και τα ευρήματα της κοιλάδας του Ολντουβάι. Homo ergaster- Homo erectus και η πρώτη έξοδος από την Αφρική: Homo georgicus. Φυλογενετικά σενάρια και προβληματισμοί. Ο Ανθρωπος της Χαιδελβέργης, το Κρανίο των Πετραλώνων και ο Ανθρωπος του Νεάντερνταλ στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Η εμφάνιση και εξάπλωση του Homo sapiens: ο άνθρωπος του Gro Magnon. Ο Ανθρωπος του Φλώρες και οι εκπλήξεις της παλαιοανθρωπολογίας.

Λέξεις Κλειδιά: παλαιοανθρωπολογία, κατάρρινοι, προλειοπίθηκοι, ουρανοπίθηκος, κρανίο πετραλώνων, φυλογένεση ανθρώπου

Η παλαιογεωγραφική εξέλιξη της Μεσογείου και της Ελλάδας κατά το Νεογενές και Τεταρτογενές. Τα συμβάντα διασποράς θηλαστικών και οι Βιοζώνες Θηλαστικών. Ο προσδιορισμός των χερσαίων παλαιοπεριβαλλόντων με βάση τα θηλαστικά. Το αρχείο απολιθωμάτων σπονδυλωτών της Ελλάδας και οι σπουδαιότερες απολιθωματοφόρες θέσεις Θηλαστικών. Η πανίδα και το παλαιοπεριβάλλον της Ελλάδας κατά το Κάτω -Μέσω Μειόκαινο: σχέσεις με την Ευρώπη και επιρροές από την Αφρική. Η Πικερμική πανίδα και η Ελληνοϊρανική Βιοεπαρχία. Η πανίδα και το παλαιοπεριβάλλον της Ελλάδας κατά το τέλος του Μειοκαίνου και το Πλειόκαινο. Η πανίδα και το παλαιοπεριβάλλον της Ελλάδας κατά το Πλειστόκαινο: σημασία και σχέσεις με σύγχρονη ευρωπαϊκή πανίδα. Οι πανίδες των ελληνικών σπηλαίων. Το φαινόμενο του νησιωτικού ενδημισμού και οι πανίδες θηλαστικών των νησιών της Ελλάδας. Η έννοια της Γεωλογικής Κληρονομιάς και η σημασία των απολιθωμάτων στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη.

Λέξεις Κλειδιά: παλαιογεωγραφία, μεσόγειος, Ελλάδα, ελληνικό αρχείο απολιθωμένων σπονδυλωτών