Eπικοινωνία και Γλώσσα: Σημασιολογικές, πραγματολογικές, ψυχολογικές προσεγγίσεις και το παράδειγμα της επικοινωνίας στο σχολείο

1. Στόχος του σεμιναρίου είναι να προσεγγίσει διεπιστημονικά το σύνθετο φαινόμενο της (γλωσσικής) επικοινωνίας.
2. Στην πρώτη ενότητα ερχόμαστε αρχικά σε επαφή με πολύ βασικά στοιχεία της επικοινωνίας μέσω της επιστήμης της σημειωτικής (βλ. ιστορία, εκπρόσωποι, βασικές έννοιες, π.χ. (γλωσσικό) σημείο).
3. Στη συνέχεια περνούμε σε πιο σύνθετα ζητήματα κατανόησης και ερμηνείας των σημείων σε σχέση με τα (γλωσσικά, κοινωνικά- πολιτισμικά) συμφραζόμενα κατά την επικοινωνία (βλ. γλωσσικά – μη γλωσσικά σημεία – γλώσσα του σώματος).
4. Τα ερωτήματα που μας απασχολούν σε όλη τη διάρκεια του σεμιναρίου είναι τα εξής:  Πώς γίνονται κατανοητά και ερμηνεύονται τα σημεία; Ποια είναι η σχέση των (γλωσσικών) σημείων με την πραγματικότητα; Την αντανακλούν ή την κατασκευάζουν; Πώς γίνεται και στην επικοινωνία μεταφέρονται πάντα πολύ περισσότερα από αυτά που λέγονται ή γράφονται;
5. Παραδείγματα α) από τα πρώτα στάδια της γραφής, β) από τη χρήση φωτογραφιών στα ΜΜΕ και γ) από την τέχνη της φωτογραφίας μας βοηθούν σε μια πρώτη προσέγγιση των ερωτημάτων αυτών.

Λέξεις κλειδιά: Semiotik, (sprachliche) Kommunikation, (nicht) verbale Zeichen , Zeichenmodell von Saussure, das semiotische Dreieck , Mehrdeutigkeiten, Interpretationsprobleme von Zeichen, soziale Semiotik

1. Η εξοικείωση με μεθόδους της περιγραφής της σημασίας (σύνθετων) λέξεων, σταθερών εκφράσεων κ.ά.  ειδικότερα στο πλαίσιο της διδασκαλίας  της γερμανικής ως ξένης γλώσσας.

    

Λέξεις κλειδιά: Zeichenform – Zeicheninhalt – Referent, Bedeutungsbeschreibung, Bedeutungsvermittlung im DaF-Unterricht,  Aufgaben einer semantischen Theorie

1. Η συνειδητοποίηση των σχέσεων ανάμεσα στις σημασίες λέξεων / φράσεων (βλ. συνωνυμία, πολυσημία, ομωνυμία, ετερωνυμία, αντίθεση κ.ά.).
2. H εξάσκηση στην αναγνώριση των σημασιολογικών σχέσεων σε παραδείγματα της γερμανικής και ελληνικής γλώσσας.

Λέξεις κλειδιά: Denotation und Konnotation, Synonymie, Bedeutungsähnlichkeit, Heteronymie / Inkompatibilität, Präsupposition, Bedeutungsgegensätze

1. Γίνονται κατανοητές βασικές έννοιες και μέθοδοι
2. της θεωρίας των σημασιολογικών χαρακτηριστικών (Merkmalsemantik) και
3. των σημασιολογικών πεδίων (Bedeutungsfelder).

Λέξεις κλειδιά: Komponentialsemantik oder Merkmalssemantik, semantische Merkmale (Seme), Semem. Semmatrix, Leistungen und Grenzen der Merkmalssemantik, Wort oder Bedeutungsfeld, Kollokationen

1. Πώς επιτυγχάνεται η επικοινωνία; Προβληματισμοί γύρω από το παραπάνω ερώτημα φωτίζονται με τη βοήθεια της μελέτης μιας σειράς βασικών μοντέλων επικοινωνίας που έχουν προταθεί στη βιβλιογραφία.

Λέξεις κλειδιά: Zeichenmodelle, das Organonmodell von Bühler, (simple und detaillierte) Kommunikationsmodelle

1. Οι φοιτητές/τριες έρχονται  σε μια πρώτη επαφή με τον όρο πραγματολογία (Pragmatik), την ιστορία  του κλάδου και το βασικό του αντικείμενο. Ιδιαίτερα εξετάζεται η σπουδαιότητα της μελέτης των (μη) γλωσσικών συμφραζομένων (Kontext – Kotext).

    

    

Λέξεις κλειδιά: Pragmatik, Zeichenbenutzer, Zeichengebrauch, Sprachhandeln,  Rhetorik kommunikative Wirksamkeit, Kontext, Κotext

1. Οι φοιτητές/τριες εξοικειώνονται με έννοιες, αρχές και μεθόδους της θεωρίας των γλωσσικών πράξεων (Searle). Αποκτούν την ικανότητα να  αναλύουν στο θεωρητικό αυτό πλαίσιο εκφωνήματα της ελληνικής και γερμανικής γλώσσας.  

    

    

Λέξεις κλειδιά: Die Sprechakttheorie nach Searle, illokutionäre Indikatoren, performative Verben, explizit und primär performative Äußerungen, indirekte Sprechakte

Οι φοιτητές/τριες εμβαθύνουν σε ζητήματα πραγματολογίας σε σχέση με:

• Τα συνομιλιακά υπονοήματα
• Την αρχή της συνεργασίας
• Τις συνομιλιακές αρχές
• Να είναι σε θέση να αναλύουν με βάση τις παραπάνω γνώσεις την επικοινωνία.

Η εξάσκηση γίνεται με ασκήσεις στην ελληνική και γερμανική γλώσσα.

Λέξεις κλειδιά: Konversationelle Implikaturen – Das Kooperationsprinzip und die Konversationsmaximen

1. Στην ενότητα αυτή οι φοιτητές/τριες εξοικειώνονται με την περιγραφή και ανάλυση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας διερευνώντας ειδικότερα πηγές παρεξηγήσεων και συγκρούσεων.
2. Το αντικείμενο έρευνας της διαπολιτισμικής πραγματολογίας και οι αναλύσεις που προτείνει προσεγγίζονται αρχικά με βάση την εξέταση εννοιών της γνωσιακής γλωσσολογίας, π.χ. νοητικό σχήμα (schema), πλαίσιο (frame), σενάριο (scenario).
3. Μέσα από ένα παράδειγμα επικοινωνίας ανάμεσα σε Ιάπωνες και Γερμανούς εντοπίζονται διαφορετικές πολιτισμικές νόρμες και στρατηγικές ευγένειας οι οποίες αποτελούν πηγή παρεξηγήσεων.
   1. Συνοδευτικό κείμενο: Μπουτουλούση, Ελένη (2002): «Το πολυπολιτισμικό σχολείο: Κριτικές προσεγγίσεις και η πολιτισμική συνειδητοποίηση». Σε: Αυδή Α. & Χρυσαφίδου Α. (επιμ.) Ανακαλύπτοντας τον πλούτο της διαφορετικότητας μέσω της τέχνης. Πρακτικά Ημερίδας των προγραμμάτων Comenius και Εκπαίδευσης χωρίς σύνορα, 28 Μαρτίου - 2 Απριλίου 2001, Θεσσαλονίκη. 39-88).
4. Τέλος ασκούμε κριτική στην έμφαση στις παγιωμένες, γενικευτικές οπτικές των διαφορετικών πολιτισμών και φέρνουμε στο επίκεντρο τις ομοιότητες ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις δυνατότητες συνθέσεών τους, όπως και τις ενδοπολιτισμικές διαφορές.

Λέξεις κλειδιά: Διαπολιτισμική πραγματολογία (Interkulturelle Pragmatik ), νοητικό σχήμα (schema), πλαίσιο (frame), σενάριο (scenario), διαπολιτισμικές παρεξηγήσεις (interkulturelle Missverständnisse), νόρμες πολιτισμικά τοποθετημένες (culture-specific)

1. Οι φοιτητές/τριες εξοικειώνονται με τις αρχές της (προβληματικής) επικοινωνίας και την ανάλυσή της μέσα από τη θεωρία των Watzlawick, Paul & Beavin-Bavelas, Janet & Jackson, Don (1967).
2. Χρησιμοποιούνται οι εκδόσεις στη γερμανική και ελληνική γλώσσα για να εξοικειωθούν οι φοιτητές/τριες με τον σχετικό επιστημονικό λόγο και στις δύο γλώσσες. 

Λέξεις κλειδιά: Axiome der Kommunikation, Inhalts- und Beziehungsaspekt der Kommunikation, Interpunktion der Kommunikationsabläufe, digitale und analoge Kommunikation, symmetrische und komplementäre Kommunikation

1. Στις Ενότητες 11 και 12 ασχολούμαστε με προβλήματα επικοινωνίας και σχέσεων στο σχολείο μέσα από την προσέγγιση της αναστοχαστικης πράξης και με παραδείγματα από τη συνεργασία εκπαιδευτικών και της ομάδας στήριξης αναστοχαστικής πράξης.
2.  Στις ενότητες αυτές (11-12) έχουμε τη δυνατότητα να αναλύσουμε  την επικοινωνία στην πολυπλοκότητα της πράξης. Από τη μια αξιοποιούμε έτσι τις αρχές, μεθόδους, έννοιες, οπτικές με τις οποίες ήρθαμε σε επαφή στις πρώτες 10 ενότητες. Από την άλλη τις συνθέτουμε με νέες που έχουν αναπτυχθεί στους χώρους της ψυχολογίας και κοινωνιολογίας και διέπουν την αντιμετώπιση προβλημάτων στο σχολείο από μια ομάδα στήριξης για εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της προσέγγισης της αναστοχαστικής πράξης. 

Στην Ενότητα 11 παρουσιάζεται το ιστορικό της ομάδας αναστοχαστικής πράξης, πληροφορίες για τον τρόπο σύστασης και λειτουργίας της, τα μέλη της κ.ά. Στη συνέχεια δίνονται βασικά στοιχεία σχετικά με τις αρχές, τις μεθόδους και τους στόχους της.

Στην Ενότητα 12 παρουσιάζεται  ένα περιστατικό  προβληματικών σχέσεων στο σχολείο με αφορμή έναν μαθητή, τον Βαγγέλη. Γίνεται μια συνοπτική αναφορά στις περιγραφές τις εκπαιδευτικού, στα σχόλια, τα ερωτήματα και τις προτάσεις  της ομάδας στήριξης, στις παρεμβάσεις και  στις αλλαγές των σχέσεων στην τάξη. 

Λέξεις κλειδιά: Ομάδες στήριξης εκπαιδευτικών, η ομάδα αναστοχαστικής πράξης , ενδο- και διαπολιτισμικές διαφορές και αποκλεισμός στο σχολείο, επίγνωση και ενσυναίσθηση της επικοινωνίας και των σχέσεων στην τάξη, η/ο εκπαιδευτικός και η αλλαγή των συναισθημάτων ως καταλύτης της αλλαγής των σχέσεων αποκλεισμού, σύνδεση επιθετικότητας και αποκλεισμού, αλλαγή της οπτικής και των συναισθημάτων της δασκάλας, παιδαγωγικές παρεμβάσεις για ανατροπή των σχέσεων αποκλεισμού, αναστοχασμός