Ο ρόλος του κριτικού στοχασμού στη μάθηση και εκπαίδευση ενηλίκων. Ζητήματα νοηματοδότησης και μετασχηματισμού της ανθρώπινης εμπειρίας και ο ρόλος του κριτικοστοχαστικού εκπαιδευτή

Διδάσκων: Γεώργιος Ζαρίφης, Επίκουρος Καθηγητής

Συνεργάτης Ανάπτυξης Περιεχομένου: Χριστίνα Πάσχου

ΕΝΟΤΗΤΑ Α’ Ο ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΩΣ ‘ex post facto’ ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ: Ιδεολογική αφετηρία, εννοιολογική οριοθέτηση και συγκριτική αποτίμηση των προσεγγίσεων που αφορούν στον κριτικό στοχασμό.

ΜΑΘΗΜΑ 1^ο ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

Συγκριτική αποτίμηση των προσεγγίσεων που αφορούν στο ρόλο του κριτικού στοχασμού ως ‘ex post facto’ συνθήκη μάθησης και ανάπτυξης ενηλίκων.

ΜΑΘΗΜΑ 2^ο ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ, ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Εννοιολογική προσέγγιση και σύνδεση με την έννοια του κριτικού στοχασμού.

ΜΑΘΗΜΑ 3^ο ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ‘ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ’ ΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ‘ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ’ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Σύνδεση του κριτικού στοχασμού, ως διαδικασία αποτίμησης της ανθρώπινης εμπειρίας στη μάθηση των ενηλίκων, με την έννοια της ‘νοηματοδότησης’ ως λειτουργικό κομμάτι της διαδικασίας που οδηγεί σε μια νέα αναθεωρημένη ερμηνεία της εμπειρίας και στοχεύει στη διεύρυνση του εμπειρικού συστήματος και κατ’ επέκταση στην ανάπτυξη και στην αλλαγή.

ΜΑΘΗΜΑ 4^ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ

Προϋποθέσεις μετασχηματισμού της ανθρώπινης εμπειρίας σε γνώση και ο ρόλος των συναισθημάτων.

ΜΑΘΗΜΑ 5^ο Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

Ζητήματα κατανόησης του πλαισίου δράσης με στόχο τη χειραφέτηση, κριτικός στοχασμός και ο πορεία προς την κοινωνική αλλαγή, ο κύκλος της ‘conscientização’, η σημασία της χειραφέτησης.

ΕΝΟΤΗΤΑ Β’ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ: Βασικές μεθοδικο‐διδακτικές ενέργειες ανάπτυξης του κριτικού στοχασμού στην εκπαίδευση των ενηλίκων.

ΜΑΘΗΜΑ 6^ο Η ΙΔΕΑ ΜΙΑΣ ΚΡΙΤΙΚΟΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Λόγοι και τρόποι προσέγγισης του κριτικού στοχασμού μέσω πρακτικών που ενισχύουν την επικοινωνιακή δράση στην εκπαίδευση των ενηλίκων.

ΜΑΘΗΜΑ 7^ο ΚΡΙΤΙΚΟΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Γενικές κατευθύνσεις της κριτικοστοχαστικής πρακτικής, παραδείγματα προσέγγισης των αναγκών των ενήλικων εκπαιδευομένων μέσω της ανάλυσης της εμπειρίας τους, τρόποι αποτίμησης της απόδοσης των ενήλικων εκπαιδευομένων.

ΜΑΘΗΜΑ 8^ο Η ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΤΟΧΑΣΜΟ

Παράδειγμα συνειδητοποίησης, οι βασικές αρχές και τα χαρακτηριστικά της συνειδητοποίησης, πρακτική άσκηση συνειδητοποίησης, προβολή της ταινίας ‘Educating Rita’.

ΜΑΘΗΜΑ 9^ο ΦΡΑΓΜΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΟΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Η στάση της σιωπής, ατομικισμός, μυστικότητα, προβληματισμοί σχετικά με την αποτελεσματικότητα της κριτικο‐στοχαστικής πρακτικής.

ΜΑΘΗΜΑ 10^ο Ο ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ

Ο ρόλος του κριτικού στοχασμού στο πλαίσιο του σύγχρονου οργανισμού μάθησης.

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ’ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΧΑΖΟΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ: Ζητήματα ενδυνάμωσης των ενήλικων εκπαιδευομένων και η κοινωνική και πολιτική διάσταση του ρόλου του εκπαιδευτή.

ΜΑΘΗΜΑ 11^ο ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ

Προϋποθέσεις ενδυνάμωσης των ενηλίκων εκπαιδευομένων και ο ρόλος του κριτικά στοχαζόμενου εκπαιδευτή.

ΜΑΘΗΜΑ 12^ο Ο ΚΡΙΤΙΚΟΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ‐ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥ

Η εκπαίδευση ενηλίκων ως μέσο άσκησης πολιτικής, ζητήματα εξουσίας, χειραφέτηση και κοινωνική αλλαγή.

ΜΑΘΗΜΑ 13^ο ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

Η αξιολόγηση ως κριτικοστοχαστική διαδικασία, συστηματική παρατήρηση του εαυτού, παρατήρηση συναδέλφων, παρατήρηση από συναδέλφους, οι εκπαιδευόμενοι ως «κριτικοί φίλοι».

Οι επιμέρους διδακτικοί στόχοι του μαθήματος -όπως προδιαγράφονται από τον διδάσκοντα- είναι οι εξής:

ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (γνώσεις)

• Εξοικείωση με τις βασικές έννοιες αναφοράς (κριτικός στοχασμός, μετασχηματισμός, χειραφέτηση)
• Κατανόηση της διαφοράς μεταξύ των παραπάνω εννοιών
• Αποδόμηση της έννοιας "κριτικός στοχασμός" στην εκπαίδευση ενηλίκων

ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (δεξιότητες)

• Αναγνώριση των παραγόντων οι οποίοι επιδρούν στην αποτίμηση και νοηματοδότηση της ανθρώπινης εμπειρίας
• Κριτική αποτίμηση των τρόπων ταξινόμησης των διαφόρων θεωρητικών προσεγγίσεων οι οποίες αφορούν στον κριτικό στοχασμό, τον μετασχηματισμό και τη χειραφέτηση
• Αξιοποίηση της σχετικής ορολογίας και βιβλιογραφίας για τη συγγραφή μικρής μελέτης για το μάθημα

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (στάσεις)

• Ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι σε διαδικασίες ενίσχυσης του κριτικού στοχασμού σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα
• Εντοπισμός της "ηγεμονίας" στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής πρακτικής
• Ανάπτυξη προσωπικών παραδειγματικών αναφορών σε σχέση τον τρόπο νοηματοδότησης της εμπειρίας

Τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα (επίπεδο 6 του Ε.Π.Π) τα οποία απορρέουν από τους προδιαγεγραμμένους διδακτικούς στόχους -με βάση την ετήσια κατανομή ανά 100 συμμετέχοντες στο συγκεκριμένο μάθημα- είναι τα εξής:

ΓΝΩΣΕΙΣ

• Χρήση θεωρητικών γνώσεων και κριτική κατανόηση των θεωριών και των ερευνητικών προσεγγίσεων οι οποίες αφορούν στο ρόλο του κριτικού στοχασμού στη μάθηση και εκπαίδευση των ενηλίκων
• Επίδειξη κριτικής επίγνωσης των ζητημάτων τα οποία αφορούν στην νοηματοδότηση της ανθρώπινης εμπειρίας και στην χειραφετητική δράση

ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

• Επικοινωνία μέσω νοηματοδότησης και ενίσχυση της κριτικής συνείδησης
• Επίδειξη εμπειρίας στη λειτουργική αλληλεπίδραση, ως προς την ανακάλυψη διαστρεβλώσεων και διαχείριση των αλλαγών μέσα σ' ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον
• Συγγραφή μελέτης βάσει συγκεκριμένης ορολογίας, λογικών επιχειρημάτων και βιβλιογραφικών αναφορών

ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ

• Συγκέντρωση και ερμηνεία σχετικών στοιχείων για την σύνθεση μιας ολοκληρωμένης ακαδημαϊκής μελέτης
• Κριτική θεώρηση των κοινωνικών προτύπων και σχέσεων και ανάληψη δράσης για την αλλαγή τους
• Κριτική αντίδραση σε κοινωνικά, επιστημονικά και ηθικά ζητήματα που απαντώνται στην εργασία ή τις σπουδές
• Κατάληξη σε συμπεράσματα βάσει κοινωνικών και ηθικών ζητημάτων που προκύπτουν κατά τη μελέτη της σχετικής με το μάθημα βιβλιογραφίας
• Επικοινωνία ιδεών, προβλημάτων και λύσεων χρησιμοποιώντας σειρά τεχνικών που αφορούν ποιοτικές πληροφορίες

Προαπαιτούμενα Μαθήματα

• ΕΙΣΠ100 Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

• Π1807 Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Διαβίου Μάθηση: Θεωρία και Πράξη

Ζαρίφης, Γ. (Επιμ.). (2009). Ο Κριτικός στοχασμός στη μάθηση και εκπαίδευση ενηλίκων, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία

1. Abell, P. (1996). Sociological theory and rational choice theory. In B.S. Turner (eds.) Social Theory. Oxford: Blackwell.
2. Agger, B. (1998). Critical Social Theories: An Introduction, Boulder (Col.): Westview Press. http://goo.gl/pXocpI
3. Alheit, P. (1995). Biographical learning. Theoretical outline, challenges and contradictions of a new approach in adult education. In P. Alheit, A. Bron-Wojciechowska, E. Brugger, & P. Dominicé (Eds), The biographical approach in European adult education (pp. 57-74).Wien: Verband Wiener Volksbildung.
4. Alheit, P. (2002). On a contradictory way to the ‘learning society’: a critical approach. In R. Edwards, N. Miller, N. Small, & A. Tait (Eds), Supporting Lifelong Learning, Volume 3: Making Policy Work (pp. 30-49). London: Routledge.
5. Argyris, C., & Schön D.A. (1996). Organizational learning II: Theory, method and practice. Reading, MA: Addison-Wesley.
6. Atherton, J. S. (2005). Learning and Teaching: Critical Reflection. Retrieved from: http://www.learningandteaching.info/learning/experience.htm
7. Basseches, M. (1986). Dialectical thinking and young adult cognitive development. In A. R. Mines, & S. K. Kitchener, Adult cognitive development: methods and models (pp. 33-56). New York: Prager.  http://goo.gl/xugs6S
8. Billet, S. (2001). Learning throughout working life: interdependencies at work. Studies in Continuing Education, 23 (1), Griffith University, Queensland, 19-35. doi: 10.1080/01580370120043222
9. Boud, D., Keogh, R., & Walker, D. (1985). Promoting Reflection in Learning: a model. In D. Boud, R. Keogh, & D. Walker (Eds) Reflection: Turning experience into learning (pp. 18-40). London: Kogan Page. http://goo.gl/3DzaYX
10. Bourner, T. (2003). Assessing reflective learning, Education and Training, 45(5), 267-272. doi: 10.1108/00400910310484321
11. Brookfield, S. (1986). Understanding and facilitating adult learning: A comprehensive analysis of principles and effective practices. Milton Keynes: Open University Press. http://goo.gl/jhEOth
12. Brookfield, S. (1987). Developing critical thinkers: challenging adult to explore alternate ways of thinking and acting, San Francisco: Jossey-Bass.
13. Brookfield, S. (1993). Breaking the code: Engaging practitioners in critical analysis of adult education literature. Studies in the Education of Adults, 25(1), 64-91.
14. Brookfield, S. (1995). Becoming a critically reflective teacher. San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/YmVJ34
15. Brookfield, S. (2001). Repositioning ideology critique in a critical theory of adult learning. Adult Education Quarterly, 52(1), 7-22. doi:10.1177/07417130122087368
16. Brookfield, S. (2002^a). Overcoming alienation as the practice of adult education: The contribution of Erich Fromm to a critical theory of adult learning and education. Adult Education Quarterly, 52(2), 96-111. doi:10.1177/0741713602052002002
17. Brookfield, S. (2002^b). Reassessing subjectivity, criticality and inclusivity: Marcuse’s challenge to adult education. Adult Education Quarterly, 52(4), 265-180. doi:10.1177/074171302400448609
18. Brookfield, S. (2005). Undermining the very democracy we seek to create: discussion practices in adult education and the dangers of repressive tolerance. Studies in Continuing Education, 27(2), 101- 115. doi:10.1080/01580370500169860
19. Brooks, A. K. (1999). Critical reflection as a response to organizational disruption. Advances in Developing Human Resources, 3, 66-79.    doi:10.1177/152342239900100308
20. Calderhead, J. (1989). Reflective teaching and teacher education. Teaching and Teacher Education, 5(1), 43-51. doi: 10.1016/0742-051X(89)90018-8
21. Carr, W., & Kemmis, S. (1986). Becoming critical: Education, knowledge and action research, London: Falmer Press. http://goo.gl/Md0KbY
22. Chivers, G. (2003). Utilizing reflective practice interviews in professional development. Journal of European Industrial Training, 27(1), 5-15. doi:10.1108/03090590310456483
23. Cinnamond, J. H., & Zimpher, N. L. (1990). Reflectivity as a function of community. In R. T. Clift, W. R. Houston, & M. C. Pugach (Eds.), Encouraging Reflective Practice in Education: An analysis of issues and programs (pp. 57-72). New York: Teachers College Press. http://goo.gl/XVaPXV
24. Cohen, J. B. (2004). Late for School: Stories of Transformation in an Adult Education Program. Journal of Transformative Education, 2(3), 242-252. doi:10.1177/1541344604265270
25. Conlon, T. J. (2004). A review of informal learning literature, theory and implications for practice in developing global professional competence. Journal of European Industrial Training, 28(2/3/4), 283-295. doi:10.1108/03090590410527663
26. Courtenay B. C., Merriam, S. B., & Reeves, P. M. (1998). The centrality of meaning-making in transformational learning: How HIV-positive adults make sense of their lives. Adult Education Quarterly, 48(2), 65-84. doi:10.1177/074171369804800203
27. Cranton, P. (1994). Understanding and promoting transformative learning: A guide for educators of adults, San Francisco: Jossey Bass. http://goo.gl/PZ2Rji
28. Cross, P. (1988). Adults as learners. London: Jossey-Bass Publishers. http://goo.gl/525lyA
29. Cunningham, Ph. M. (2004). Critical pedagogy and implications for human resource development. Advances in Developing Human Resources, 6(2), 226-240. doi:10.1177/1523422304263430
30. De Corte, E. (1992). Fostering the acquisition and transfer of intellectual skills. In A. Tuijnman, & M. Van Der Kamp (Eds.), Learning across the Lifespan: Theories, Research, Policies (pp. 91-107). Oxford: Pergamon Press. http://goo.gl/86H1rd
31. Debats L. D. (1999). Sources of meaning: An investigation of significant commitments in life. Journal of Humanistic Psychology, 39(4), 30-57. doi:10.1177/0022167899394003
32. DeVito, J. D. (1996). Τhe learning organization. In R. L. Craig (Ed.in.chief), The ASTD Training and Development Handbook. A guide to human resource development (pp. 77-103), 4th edition. New York: McGraw-Hill.
33. Dewey, J. (1933). How we think: A restatement of the relation of reflective thinking to the educative process. Boston: Heath & Co.
34. Dirkx, J. (2001). The power of feelings Emotion. Imagination and the Construction of Meaning in Adult Learning. New Directions for Adult and Continuing Education, 89, 63-71. doi:10.1002/ace.9
35. Eagleton, T. (2003). Η έννοια της κουλτούρας (μτφ. Ηλία Μαγκλίνη). Αθήνα: Πόλις. http://goo.gl/Ei5W99
36. Elder, L., & Paul, R. (1994). Critical Thinking: Why we must transform our teaching. Journal of Developmental Education, 18(1), 34-35.
37. Ellinger, A. D. (2005). Contextual factors influencing informal learning in a workplace setting: The case of “reinventing itself company”. Human Resource Development Quarterly, 16(3), 389-415. doi:10.1002/hrdq.1145
38. Ennis, R. (1989). Critical Thinking and Subject Specificity: Clarification and Needed Research. Educational Researcher, 18(3), 4-10. doi:10.3102/0013189X018003004
39. Ennis, R. H. (1993). Critical thinking assessment. Theory into Practice, 32, 179–186. doi:10.1080/00405849309543594
40. Fenwick, J. T. (2000). Expanding conceptions of experiential learning: A review of the life contemporary perspectives on cognition. Adult Education Quarterly, 50(4), 243-272. doi:10.1177/07417130022087035
41. Fischer, R. (1992). Teaching Children to Think. London: Simon & Schuster.
42. Freire, P. (1970). Pedagogy of the oppressed. New York: Herter and Herter. http://goo.gl/wbZtLw
43. Fullan, M., & Hargreaves, A. (1992). Teacher development and educational change. London: Falmer Press.
44. Garrick, J., & Clegg, S. (2000). Knowledge work and the new demands of learning. Journal of Knowledge Management, 4(4), 279-286. doi:10.1108/13673270010379821
45. Garrick, J. (1998). Informal learning in the workplace. Unmasking human resource development. London: Routledge.
46. Garrison, D. R. (1991). Critical thinking and adult education: a conceptual model for developing critical thinking in adult learners. International Journal of Lifelong Education, 10(4), 287-303. doi:10.1080/0260137910100403
47. Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity, Cambridge: Polity Press. http://goo.gl/WN4igi
48. Granott N. (1998). We learn, therefore we develop: Learning versus development-or developing learning?. In S. M. Cecil, & T. Pourchot, Adult learning and development. Perspectives of educational psychology (pp. 15-34). Mahwah, N.J.: L. Erlbaum Associates. http://goo.gl/hj5K9u
49. Greene, M. (1986). In search of a critical pedagogy. Harvard Educational Review, 56(4), 427-441.
50. Gur-Ze’ev, I. (2002). Bildung and Critical Theory in the Face of Postmodern Education. Journal of Philosophy of Education, 36(3), 391-408. doi:10.1111/1467-9752.00283
51. Habermas, J. (1970). Toward a rational society. Boston: Beacon. http://goo.gl/6u7YCm
52. Habermas, J. (1976). Legitimation Crisis. London: Heinemann. http://goo.gl/bUZDBm
53. Habermas, J. (1987). The theory of communicative action: Volume two, lifeworld and system - A critique of functionalist reason. Boston: Beacon. http://goo.gl/8XL1h8
54. Hager, P. (2004). Lifelong learning in the workplace? Challenges and issues. Journal of Workplace Learning, 16(1/2), 22-32. doi:10.1108/13665620410521486
55. Hake, B. J. (1999). Lifelong learning in late modernity: The challenges to society, organizations and individuals. Adult Education Quarterly, 49(2), 79-90. doi:10.1177/074171369904900201
56. Hart, M. U. (1990). Liberation through consciousness raising. In J. Mezirow & Associates (Eds), Fostering critical reflection in adulthood: A guide to transformative and emancipatory learning (pp. 47-73), San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/i2jjLw
57. Hayes, W. (2003). From the editors: Making meaning of meaning making, Adult        Education Quarterly, 53(2), 77-80. doi:10.1177/0741713602238904
58. Heron, J. (1985). The role of reflection in a co-operative inquiry. In D. Boud, Reflection: turning experience into learning (pp. 128-138). London: Biddles Ltd. http://goo.gl/qlXG1l
59. Hobson, P., & Welbourne, L. (1998). Adult development and transformative learning. International Journal of Lifelong Education, 17(2), 72-86. doi:10.1080/0260137980170203
60. Hole, J., & Levine, E. (1971). Rebirth of feminism. New York: Quadrangle Books.
61. Hughes, C. (2004). The supervisor’s influence on workplace learning. Studies in Continuing Education, 26(2), 275-287. doi:10.1080/158037042000225254
62. Jarvis P. (2004). Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Κατάρτιση: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα:            Μεταίχμιο. http://goo.gl/W6cwkJ
63. Jarvis, P. (1987). Adult Learning in the Social Context. London: Croom Helm.
64. Jarvis, P. (1995). Adult and Continuing Education. Theory and practice. London: Routledge. http://goo.gl/ZepVi7
65. Jarvis, P. (2006). Beyond the learning society: globalization and the moral imperative for reflective social change. International Journal of Lifelong Education, 25(3), 201-211. doi:10.1080/02601370600697011
66. Kennedy, M., Fisher, M. B., & Ennis, R. H. (1991). Critical thinking: literature review and needed research. In L. Idol, & B. F. Jones, (Eds.), Educational Values and Cognitive Instruction: Implications for Reform (pp. 14-40). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
67. Kenny, M., Ralph, S., & Brown, M. (2000). The importance of reflection in experiential learning with community and youth workers for the learning age. International Journal of Lifelong Education, 19(2), 115-125.                 doi:10.1080/02601370.2000.10750064
68. Kiefer, T. (2002). Understanding the Emotional Experience of Organizational Change: Evidence From a Merger. Advances in Developing Human Resources, 4(1), 39-61. doi:10.1177/1523422302004001004
69. King, P. M. (1986). Formal reasoning in adults: A review and critique. In R. A. Mines, K. S. Kitchener, Adult cognitive development: methods and models. New York: Prager. http://goo.gl/Ia16pB
70. King, P., & Kitchener, K. (1994). Developing reflective judgment. San Francisco: Jossey-Bass.
71. Klenowski, V. (1995). Student self-evaluation processes in student-centred teaching and learning contexts of Australia and England. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 2(2), 145–164. doi:10.1080/0969594950020203
72. Knowles, M. (1990). The Adult Learner: A Neglected Species (4th edition), Houston: Gulf Publishing Company.
73. Knox, A. (Ed.). (1991). Transformative Dimensions of Adult Learning. San Francisco: Jossey-Bass.
74. Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the source learning and development. Englewood Cliffs, Prentice Hall.
75. Kolb, D. A. (1993). The process of Experiential Learning. In M. Thorpe, R. Edwards, & A. Hanson (Eds.), Culture and Processes of Adult Learning (pp. 138-156). Milton Keynes, Open University Press. http://goo.gl/qAkqIH
76. Kolb, D. A., & Fry, R. (1975). Toward an applied theory of experiential learning. In C. Cooper (Ed.), Theories of Group Process (pp. 33-58). London: John Wiley.
77. Lee, D., & Sabatino, K. B. (1998). Evaluating guided reflection: a US case study. International Journal of Training and Development, 2(3), 162-170. doi:10.1111/1468-2419.00045
78. Lighfoot, K., & Brandy, M. (2005). Transformations thought Teaching and Learning: The Story of Maine’s Osher Lifelong Learning Institute. Journal of Transformative Education, 3(3), 221-235. doi:10.1177/1541344605276667
79. Lindeman, E. (1926). The Meaning of Adult Education. New York: New Republic.
80. Lomax, P. (Ed.) (1996). Quality Management in Education: Sustaining the vision through action research. London and New York: The Falmer Press.
81. London, M. (1992). Human Resources Development Leadership and the creation of a learning organization. In P. J. Edelsons (Ed.), Rethinking leadership in Adult and Continuing Education: New directions for adult and continuing education (pp. 51-62), San Fransisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/aLWcrR
82. Marsick, V. J. (1988). Learning in the workplace: The case for reflectivity and critical reflectivity. Adult Education Quarterly, 38(4), 187-198. doi:10.1177/0001848188038004001
83. Marsick, V.J., & Watkins, K.E. (1990). Informal and incidental learning in the workplace. London: Routledge. http://goo.gl/XlZkK0
84. Marsick, V.J. (1990). Action learning and reflection in the workplace. In J. Mezirow and Associates, Fostering critical reflection in adulthood; a guide to transformative and emancipatory learning (pp. 23-46), California: Jossey-Bass Publications. http://goo.gl/BdLQFl
85. McWhinney, W. (2004). The Practice of Transformative Education.  Journal of Transformative Education, 2(3), 215-218. doi:10.1177/1541344604265385
86. McWhinney, W., & Markos, L. (2003). Transformative Education: Across the Threshold.  Journal of Transformative Education, 1(1), 16-37. doi:10.1177/1541344603252098
87. Merriam, S. B. (2005). How adult life foster learning and development. New Directions for Adult and Continuing Education, 108, 3-13. doi:10.1002/ace.193
88. Merriam, S., & Caffarella, R. (1999). Learning in adulthood: A comprehensive guide. San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/MeYLQA
89. Merriam, S. B., & Cunningham, P. M. (1989). Handbook of Adult and Continuing Education, San Francisco, Jossey-Bass. http://goo.gl/pvB4Hg
90. Merriam, S. B., & Mohamad, M. (2000). How cultural values shape learning in older adulthood: The case of Malaysia. Adult Education Quarterly, 51(1), 45-63. doi:10.1177/074171360005100104
91. Merriam, S. B., & Heuer, B. (1996). Meaning-making, adult learning and development: A model with implications for practice. International Journal of Lifelong Education, 15(4), 243-255. doi:10.1080/0260137960150402
92. Mezirow, J. (1978). Perspective Transformation. Adult Education Quarterly, 28(2), 100-110. doi:10.1177/074171367802800202
93. Mezirow, J. (1981). A critical theory of adult learning and education. Adult Education Quarterly, 32(1), 3-24. doi:10.1177/074171368103200101
94. Mezirow, J. (Ed.) (1990). Fostering critical reflection in adulthood: A guide to           transformative and emancipatory learning. San Francisco: Jossey Bass. http://goo.gl/moAGyk
95. Mezirow, J. (1990). How critical reflection triggers transformative learning. In J. Mezirow and Associates (Eds), Fostering critical reflection in adulthood: A guide to transformative and emancipatory learning (pp. 1-20), San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/moAGyk
96. Mezirow, J. (1991). Transformative dimensions of adult learning. San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/0u80Gz
97. Mezirow, J. & Associates (2000). Learning as transformation. San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/zAnkaS
98. Mezirow, J. (2000). Learning to think like an adult: Core concepts in transformation theory. In J. Mezirow and Associates (Eds), Learning as Transformation, San Francisco: Jossey-Bass. http://goo.gl/zAnkaS
99. Mezirow, J. (2003). Transformative Learning as Discourse.  Journal of Transformative Education, 1(1), 58-63. doi:10.1177/1541344603252172
100. Miettinen, R. (2000). The concept of experiential learning and John Dewey’s theory of reflective thought and action. International Journal of Lifelong Education, 19(1), 54-72. doi:10.1080/026013700293458
101. More, W. S. (1974). Emotions and adult learning. Westmead/Lexington MA: Saxon House & Lexington Books.
102. Neil, C. (1991). Managing personal learning and change. McGraw-Hill: U.K. http://goo.gl/JHjbSi
103. Nonaka, I., & Takeuchi, H. (1995). The knowledge-creating company, Oxford: Oxford University Press.
104. Nyhan, B., & Kelleher, M. (2002). Learning in a social and systemic context-the learning organization. In P. Kämäräinen, G. Attwell & A. Brown (Eds), Transformation of learning in education and training. Key qualifications revisited: issues and challenges for developing VET (pp. 213-223). Luxembourg: CEDEFOP Reference series. http://goo.gl/5HDnVD
105. Orland-Barak, L. (2005). Portfolios as evidence of reflective practice: what remains    ‘untold’, Educational Research, 47(1), 25-44. doi:10.1080/0013188042000337541
106. Parker, S. (1997). Reflective teaching in a postmodern world: A manifesto for education in postmodernity, Buckingham: Open University Press. http://goo.gl/HxAxzU
107. Pithers, R. T., & Soden, R. (2000). Critical thinking in education: a review. Educational Research, 42(3), 237-249. doi:10.1080/001318800440579
108. Preston, R. (1999). Critical approaches to lifelong education. International Review of Education, 45(5/6), 561-574. doi:10.1023/A:1003835209787
109. Raelin, J. A. (2000). Work-based learning. The new frontier of management development. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
110. Rogers, Α. (1999). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων (μτφρ. Μ., Κ. Παπαδοπούλου- Μ. Τόμπρου). Αθήνα: Μεταίχμιο. http://goo.gl/Su3SP5
111. Rogers, A. (2005). «Συνέντευξη στους Κ. Μάγο και Α. Αγγέλη», Εκπαίδευση Ενηλίκων, 4, 33-36.
112. Rossiter M. (1999). A narrative approach to development: implications for adult education. Adult Education Quarterly, 50(1), 56-71. doi:10.1177/07417139922086911
113. Roth,G. L., & Niemi, J. (1996). Information technology systems and the learning organization. International Journal of Lifelong Education, 15(3), 202-215. doi:10.1080/0260137960150306
114. Rust, C. (2000). An opinion piece: A possible student-centred assessment solution to        some of the current problems of modular degree programmes. Active Learning in Higher Education, 1(2), 126–131. doi:10.1177/1469787400001002003
115. Schelfhout, W., Dochy, F., & Janssens, S. (2004). The use of self, peer and teacher assessment as a feedback system in a learning environment aimed at fostering skills of cooperation in an entrepreneurial context. Assessment & Evaluation in Higher Education, 29(2), 177-201. doi:10.1080/0260293042000188465
116. Schön, D. A. (1983). The reflective practitioner: how professionals thinking action, New York: Basic Books. http://goo.gl/UZDj8d
117. Schön, D. A. (1987). Educating the reflective practitioner, San Fransisco: Jossey-Bass Publishers. http://goo.gl/en8g4Z
118. Schraw G. (1998). On the development of adult metacognition. In S. M. Cecil, T. Pourchot, Adult learning and development. Perspectives of educational psychology (pp. 89-106). London: L. Erlbaum Associates. http://goo.gl/PnE53A
119. Smith, M. K. (1999). Reflection. The Encyclopedia of Informal Education. Retrieved from: http://www.infed.org/b-explrn.htm
120. Smith, M. K. (2001). David A. Kolb on experiential learning. The Encyclopedia of Informal Education. Retrieved from: http://www.infed.org/b-explrn.htm
121. Smith, M. K. (2001). Chris Argyris: theories of action, double-loop learning and organizational learning.  The Encyclopedia of Informal Education. Retrieved from:  www.infed.org/thinkers/argyris.htm
122. Smylie, M. A. (1995). Teacher learning in the workplace. Implications for school reform. In T. R Guskey, & M. Huberman (Eds), Professional development in education: New paradigms and practices (pp. 92-113). London: Teacher’s College Press. http://goo.gl/ycDOp8
123. Stahl, Th., Nyhan, B., & D’ Aloja, P. (1993). The learning organization. A vision for human resource development. Eurotecnet: Commission of the European Communities. http://goo.gl/dUYprg
124. Stroobants, V., Jans, M., & Wildemeersch, D. (2001). Making sense of learning for work. Towards a framework of transitional learning. International Journal of Lifelong Education, 20(1/2), 114-126. doi:10.1080/02601370121184
125. Sugarman, B. (1998). The learning organization: implications for training. In S. M. Brown, & C. J. Seidner (Eds), Evaluating corporate training: models and issues (pp. 63-91). Boston: Kluwer Academic Publishers.
126. Taylor, E. W. (2001). Transformative learning theory: A neurobiological perspective of the role of emotions and unconscious ways of knowing. International Journal of Lifelong Education, 20(3), 218-236. doi:10.1080/02601370110036064
127. Van Woerkom, M. (2004). The concept of critical reflection and its implications for human resource development. Advancesin Developing Human Resources, 6(2), 178-192. doi:10.1177/1523422304263328
128. Wadsworth, B. (2001). Η θεωρία του Ζαν Πιαζε για τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη (Μτφ. Σ. Κανελλάκη, Σ. Παπαδόπουλος, & Σ. Γιάτρα), Αθήνα: Καστανιώτης. http://goo.gl/TFZHUZ
129. Watkins, K. E., & Marsick, V. J. (1992). Building the learning organization: a new role for human resource developers. Studies in Continuing Education, 14(2), 115-129. doi:10.1080/0158037920140203
130. Williams, C. (2005). The discursive construction of the ‘competent’ learner-worker: from Key Competencies to ‘employability skills’. Studies in Continuing Education, 27(1), 33-49. doi:10.1080/01580370500056422
131. Woolfolk A. (1998), Readings in Educational Psychology, New York: Allyn & Bacon. http://goo.gl/HGO7y0
132. Yorks, L., & Kasl, E. (2002). Toward a theory and practice for whole-person learning: conceptualizing the role of affect. Adult Education Quarterly, 52(3), 176-192. doi:10.1177/07417136020523002
133. Yorks, L., & Kasl, E. (2006). I know more than I can say: A taxonomy for using expressive ways of knowing to foster transformative learning. Journal of Transformative Education, 4(1), 43-64. doi:10.1177/1541344605283151
134. Ziegler, F. M., Paulus M. T., & Woodside, M. (2006). This course is helping us all arrive at new viewpoints, isn’t it? Making meaning through dialog in a blended environment.  Journal of Transformative Education, 4(4), 302-319. doi:10.1177/1541344606294819
135. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Z, Αθήνα: Κάκτος.
136. Βοσνιάδου, Σ. (1990). Εισαγωγή στην εξελικτική ψυχολογία. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. http://goo.gl/D0zxOs
137. Δεληγιώργη, Α. (1990). Η θεωρία του επικοινωνιακού λόγου του Habermas και η ένδεια της πραγματιστικής οπτικής. Θεωρία και Κοινωνία, Επιθεώρηση των επιστημών του ανθρώπου, 2, 149-174.
138. Κάλφας, Β. (1978). Διαμόρφωση και εξέλιξη της κριτικής θεωρίας της Σχολής της Φραγκφούρτης: Β’ Μέρος. Πολίτης, 21(2), 56-65.
139. Κανελλου, Α. (2006). Οριοθέτηση της έννοιας της αποτελεσματικότητας της μάθησης στο πλαίσιο του σύγχρονου οργανισμού: παράγοντες προσδιορισμού και δυνατότητες μέτρησης (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Εργασία), Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ, Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Τομέας Παιδαγωγικής.
140. Κατσαρού, Ε., & Τσάφος, Β. (2002). Από τη διδασκαλία στην  Έρευνα: η Εκπαιδευτική       Έρευνα Δράσης. Αθήνα: Σαββάλας.
141. Κολιάδης, Ε.Α. (2002). Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη. Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών (Δ΄ Τόμος). Αθήνα: Αυτο-έκδοση. http://goo.gl/B2HeaS
142. Ματσαγγούρας, Η. (1999). Θεωρία της Διδασκαλίας (Α΄ Τόμος). Αθήνα: Gutenberg. http://goo.gl/2IBlX6
143. Ξωχέλλης, Δ. Π. (1999). Παιδαγωγική του σχολείου. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. http://goo.gl/UitlkX
144. Πόρποδας, Δ. Κ. (1991). Γνωστική ψυχολογία. Αθήνα: [χ.ο.] http://goo.gl/tLl6eU
145. Τερζής, Π. Ν. (1998). Η Παιδαγωγική του Αλέξανδρου Π. Δελμούζου. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. http://goo.gl/fDPu9k

Κινηματογραφική Ταινία: "Εκπαιδεύοντας τη Ρίτα"

Το "Εκπαιδεύοντας τη Ρίτα" (Αγγλ. Educating Rita) είναι ένα βραβευμένο θεατρικό έργο του Βρετανού συγγραφέα Γουίλι Ράσελ. Είναι μια παράσταση δύο προσώπων που διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου μέσα στο γραφείο ενός καθηγητή του Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Το έργο ήταν παραγγελία της Royal Shakespeare Company και έκανε πρεμιέρα τον Ιούνιο του 1980 στο Λονδίνο. Τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Μάικ Όκρεντ και πρωταγωνίστησαν οι Τζούλι Γουόλτερς και Μάρκ Κίνγκστον. Το έργο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1983 από τον ίδιο το συγγραφέα. Τη σκηνοθεσία της ταινίας υπέγραψε ο Λούις Γκίλμπερτ ενώ τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ερμήνευσαν ο Μάικλ Κέιν και η Τζούλι Γουόλτερς (επαναλαμβάνοντας το ρόλο της από τη θεατρική παράσταση).

Το έργο παρακολουθεί τη σχέση της Σούζαν Γουάιτ, μιας 26χρονης κομμώτριας από το Λίβερπουλ και του Δρ. Φρανκ Μπράιαντ, ενός μεσήλικα καθηγητή Πανεπιστημίου, στη διάρκεια ενός εξαμήνου. Η Σούζαν (που αρχικά συστήνεται ως Ρίτα) δυσαρεστημένη με την καθημερινή ρουτίνα της δουλειάς αλλά και την κοινωνική ζωή της γράφεται στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Το έργο ξεκινάει με την πρώτη συνάντηση της Ρίτας με τον καθηγητή που την έχει αναλάβει. Ο Φρανκ είναι μεσήλικας και αλκοολικός και αναλαμβάνει το μάθημα σκεπτόμενος μόνο τα χρήματα. Η συνάντηση και η γνωριμία τους θα έχει ένα βαθύ αντίκτυπο και στους δύο. Ο Φρανκ θα εντυπωσιαστεί από τη ζωντάνια και την ειλικρίνεια της Ρίτας και θα αναγκαστεί να επανεξετάσει τις απόψεις του για τη ζωή, ενώ η Ρίτα συνειδητοποιεί ότι η διδασκαλία του Φρανκ της ανοίγει νέους ορίζοντες για μια μποέμικη ζωή και τη γεμίζει αυτοπεποίθηση.

Η ταινία προβάλλεται στο πλαίσιο του μαθήματος (με ελληνικούς υπότιτλους, διάρκεια 110 λεπτά) με στόχο την κατανόηση της διαδικασίας νοηματοδότησης και μετασχηματισμού ως απόρροια της αλληλεπίδρασης των πρωταγωνιστών σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον.