Θεατρική Αγωγή για Έκφραση και Επικοινωνία

Η ανάπτυξη της ικανότητας για νοητική αναπαραγωγή της αντίδρασής μας στο ερέθισμα που έγινε στα αισθητήρια όργανά μας στο παρελθόν, ικανότητας σχηματισμού νοητικών εικόνων, ήχων, συναισθημάτων, λέξεων, της φαντασίας, δηλαδή, οδηγεί στην ικανότητα για θεατρική αναπαραγωγή της πραγματικότητας. Αυτοσχεδιάζοντας κανείς θεατρικά, επιλύει προβλήματα που παρουσιάζονται, επικοινωνεί, αυτοπειθαρχεί μέσα στα δεδομένα της εκάστοτε δράσης, δίνει πρωτότυπη διάσταση σε κοινότοπα πράγματα και θέματα, αναλαμβάνει ευθύνες και ρίσκα, βλέπει τα πράγματα με νέα οπτική, χειρίζεται θετικά τυχαία γεγονότα, επινοεί διαφορετικές λύσεις σε ένα πρόβλημα. Υποδυόμενος στιγμιαία κάποιον ρόλο, φαντάζεται –έχοντας όμως πλήρη συνείδηση της πραγματικότητας- πως βρίσκεται σε καταστάσεις και περιβάλλοντα, πως έχει στόχους και πως σχετίζεται με άλλους «ανθρώπους», όλα μη πραγματικά εκείνη τη στιγμή, χτίζοντας έτσι «πιθανούς κόσμους». Παράλληλα, κατανοεί και εκπέμπει μηνύματα μέσω των εκφράσεων, στάσεων, κινήσεων, ήχων της φωνής, που δείχνουν τα συναισθήματα του ρόλου του και δίνουν ενδείξεις για τη ‘στάση’ του ρόλου ως προς τις σχέσεις του μέσα στην εκάστοτε κατάσταση. Η κατανόηση της  σχέσης ανάμεσα στη μη λεκτική έκφραση και τα συναισθήματα, οδηγεί στην ανάπτυξη της ευαισθησίας και της κατανόησης για τον άλλον, δηλαδή στην ενσυναίσθηση, προϋπόθεση της προσωπικής συναισθηματικής ανάπτυξης και αυτονομίας, αλλά και της αλληλεγγύης και αποδοχής. Η παραπάνω τριβή οδηγεί σε τρόπους να συνυπάρχει κανείς με τους άλλους, να συμπεριφέρεται ανάλογα με την περίσταση και ως ανεξάρτητο μέλος μιας ευρύτερης κοινότητας.

Έτσι, οι φοιτητές/τριες, μέσω της ολοκληρωτικής συμμετοχής τους, που ελευθερώνει την κίνηση και απαιτεί συγκέντρωση, μέσω της χρήσης των αισθήσεων και της απελευθέρωσης της φαντασίας  τους, που οδηγούν στη δημιουργικότητα, απελευθερώνουν ιδέες και συναισθήματα, δηλαδή εκφράζονται, χρησιμοποιώντας λόγο, φωνή και κίνηση για τη δημιουργία θεατρικών χαρακτήρων, και έχοντας σαν αφηγηματικά μέσα τις δράσεις πάνω στο περιβάλλον και τους άλλους. Μέσα σε μια διαδικασία επικοινωνίας, διαδρούν μεταξύ τους παράγοντας θεατρικά αποτελέσματα, οδηγούμενοι στην αναγνώριση της αξίας τους, κερδίζοντας αυτοεκτίμηση και κοινωνικά θετικές συμπεριφορές, από τις οποίες υπάρχει κοινωνικό όφελος.

Περιεχόμενα μαθήματος:

Το μάθημα, χρησιμοποιώντας ως όχημα τις θεατρικές δράσεις, αναπτύσσεται γύρω από τέσσερεις μεγάλες θεματικές ενότητες, καθεμιά από τις οποίες αποτελείται από υποενότητες. Οι τέσσερεις μεγάλες θεματικές ενότητες είναι οι εξής:

1. Συνοχή της ομάδας και ανάπτυξη εμπιστοσύνης σ’ αυτήν.
2. Κινητική/συγκινησιακή αντίληψη και ευαισθησία. Απελευθέρωση της σωματικής έκφρασης.
3. Ανάπτυξη της αυθόρμητης δράσης.
4. Σκηνικές «προσφορές» και σκηνικά «μπλοκαρίσματα». Ενσυναίσθηση και αλληλοαποδοχή.

Στο εσωτερικό αυτών των τεσσάρων ενοτήτων αναπτύσσονται δεκατρείς υποενότητες, οι οποίες καλύπτουν τις δεκατρείς συνεδρίες για το μάθημα μέσα στο εξάμηνο:

• Ολοκληρωτική συμμετοχή (νοητική, κινησιακή, συναισθηματική). Συνεργατική δράση στο παιχνίδι.
• Συνοχή της ομάδας.
• Εμπιστοσύνη στους άλλους και στην ομάδα.
• Κινητική αυτογνωσία/αντίληψη/ευαισθησία.

     2.

• Απελευθέρωση της σωματικής έκφρασης. Παντομίμα.
• Αισθήσεις και σωματική έκφραση.
• Απελευθέρωση της συγκινησιακής έκφρασης μέσω της κίνησης.
• Άμεση αντίδραση (λεκτική και μη λεκτική) σε εξωτερικό ερέθισμα.

    3.

• Αυθορμητισμός.
• Σκηνικές «προσφορές» και σκηνικά «μπλοκαρίσματα».

    4.

• Κατανόηση και αποδοχή της λεκτικής και μη-λεκτικής έκφρασης του άλλου.
• Συνεργατική δημιουργία ανά δύο.
• Ομαδική συνεργατική δημιουργία.

Διδάσκουσα: Ευαγγελία Παπαγεωργίου, ΕΕΠ

Βιογραφικό: http://www.eled.auth.gr/personnel/cv/cv_papageorgiou.pdf

Ευαγγελία Παπαγεωργίου: μέλος του Ειδικού Διδακτικού Προσωπικού στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ. Έκανε το διδακτορικό της στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ. Υπήρξε υπότροφος του Διεθνούς Κέντρου Θεατρικής Έρευνας (C.I.R.T.) της UNESCO. Ειδικεύτηκε στο θέατρο της Κομέντια ντελ ΄Αρτε και στην Θεατρική Εμψύχωση/animation (Σχολή Ειδικών Παραστατικών Τεχνών ‘’Mimoteatromovimento’’, Ρώμη). Πτυχιούχος της Δραματικής Σχολής Fersen της Ρώμης, και της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου La Sappienza της Ρώμης. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Πατρών και ΑΠΘ και σε θεατρικά σεμινάρια/ εργαστήρια στην Ιταλία, Γαλλία και Ελλάδα. Πήρε μέρος σε συνέδρια στην Ελλάδα και τη Δανία. Δημοσίευσε άρθρα στους τομείς των ερευνητικών της ενδιαφερόντων που εστιάζονται στα μη λεκτικά στοιχεία της θεατρικής έκφρασης/επικοινωνίας και της Κομέντια ντελ’ Άρτε, στην έκφραση/ επικοινωνία εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών Έπαιξε (σε) και σκηνοθέτησε θεατρικές παραστάσεις στην Ιταλία, Γαλλία και Ελλάδα. 

Ομάδα ανάπτυξης περιεχομένου: Θεοδώρα Κερμανίδου

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής και η φοιτήτρια θα είναι σε θέση:

• να έχει κατανοήσει τις βασικές αρχικές του ικανότητες υπευθυνότητας και εμπιστοσύνης στους άλλους και να αναγνωρίσει την πρόοδο που έχει κάνει ως προς την καλλιέργειά τους,
• να έχει κατανοήσει τις αρχές τις σωματικής/φωνητικής έκφρασης,
• να έχει μια πρώτη γνώση των θεατρικών μέσων, τεχνικών, ασκήσεων και παιχνιδιών που απαιτούνται για την εξασφάλιση μιας άμεσης θεατρικής έκφρασης και επικοινωνίας,
• να πειραματισθεί και συνεργαστεί με τους συμφοιτητές του για να δημιουργήσουν στιγμιαίες θεατρικές σκηνές στοχευμένες προς την ανάπτυξη της εκφραστικότητας και των ικανοτήτων επικοινωνίας τους,
• να είναι σε θέση να διακρίνει τα βασικά οφέλη από την ενεργητική ενασχόληση με θεατρικές ασκήσεις και παιχνίδια, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, στους τομείς της έκφρασης και επικοινωνίας,
• να έχει κατακτήσει την ικανότητα να επινοεί στοχευμένες δράσεις έκφρασης και επικοινωνίας και να τις βάζει σε εφαρμογή, ατομικά και διαδραστικά,
• να είναι σε θέση να μεταφέρει τις παραπάνω γνώσεις και ικανότητες, έξω από τη θεατρική δράση, στην πραγματική ζωή,
• να είναι σε θέση να μεταφέρει τις παραπάνω γνώσεις και ικανότητες, έξω από τη θεατρική δράση, στη ζωή του σχολείου και της τάξης και στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Μ’ άλλα λόγια, θα έχει αποκτήσει ικανότητες:

• στην ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών,
• στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις,
• στη λήψη αποφάσεων,
• στην ομαδική εργασία,
• στον σεβασμό στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα,
• στην άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής ,
• στην επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου και

στην προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.

Διδασκαλία καθ΄ έδρας. Διδασκαλία κυκλική. Διαδραστικές μέθοδοι. Θεατρικό εργαστήριο.

• Πρόοδοι.
• Θεατρικοί αυτοσχεδιασμοί επί διδαγμένων θεμάτων.
• Προφορικές εξετάσεις.

Δεν απαιτούνται προαπαιτούμενες γνώσεις, ούτε προετοιμασία για την παρακολούθηση του μαθήματος.

• Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος, Η δυναμική της αλληλεπίδρασης στην επικοινωνία, Γ. Δαρδανός-Κ. Δαρδανός Ο.Ε. (Gutenberg), Αθήνα 2003.
• Rodari, Gianni, Γραμματική της φαντασίας, μετ. Μ. Βερτώνη-Κοκόλη, Λ. Αγγουρίδου-Στίνελη, Τεκμήριο, Αθήνα 1985.

Τα βιβλία ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες, μία που αφορά τη θεατρική αγωγή, τη θεατροπαιδαγωγική και την παιδαγωγική, και μία άλλη, που αφορά τη  γλώσσα, την επικοινωνία και τη μη λεκτική επικοινωνία

Θεατρική αγωγή, Θεατροπαιδαγωγική και Παιδαγωγική

Τα παρακάτω βιβλία, τα περισσότερα στα ελληνικά ή μεταφρασμένα στα ελληνικά και, ορισμένα, στα αγγλικά ή γαλλικά, αφορούν διάφορες περιοχές θεατρικού/θεατροπαιδαγωγικού ενδιαφέροντος (όπως τα θεατρικά εργαστήρια, ο αυτοσχεδιασμός, η απελευθέρωση του αυθορμητισμού και της φαντασίας, το θέατρο ως διδακτικό μέσον, ως μέσον κοινωνικής ευαισθητοποίησης, ως μέσον ανάπτυξης προσωπικών ικανοτήτων, κ.λ.π.) και περιοχές παιδαγωγικού ενδιαφέροντος (όπως η πολιτισμική-ιστορική θεωρία, η διαπολιτισμικότητα, η βιωματική-επικοινωνιακήκαι η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, η χαρά στο σχολείο κ.λ.π.), με τις οποίες περιοχές ταυτίζεται, ή έχει συνάφεια, το περιεχόμενο του μαθήματος.

(Στα ελληνικά και μεταφρασμένα στα ελληνικά):

• Άλκηστις, Μαύρη αγελάδα, άσπρη αγελάδα, Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα, Τόπος, Αθήνα 2008.
• Αυδή, Αύρα, Μελίνα Χατζηγεωργίου, Η τέχνη του Δράματος στην Εκπαίδευση: 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007.
• Δαφέρμος, Μανόλης, Η Πολιτισμική-ιστορική θεωρία του Vygotsky. Φιλοσοφικές-ψυχολογικές-παιδαγωγικές διαστάσεις, Ατραπός, Αθήνα 2002.
• Feldenkrais, Moshe, Ο ικανός εαυτός. Η απελευθέρωση της δυναμικής του σώματος και του νου: Ένας οδηγός για τον αυθορμητισμό, μτφ. Δημήτρης Γιαννόπουλος, Θυμάρι,  Αθήνα, 1996.
• Jacques, David, Μάθηση σε ομάδες: Εγχειρίδιο για όσους συντονίζουν ομάδες ενήλικων εκπαιδευομένων, μετ. Νίκη Φίλλιπς, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2004.
• Κατσαρίδου, Μάρθα, Η θεατροπαιδαγωγική μέθοδος. Μια πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας σε διαπολιτισμική τάξη, Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2014.
• Κοντογιάννη, Αλκηστις, Το βιβλίο της δραματοποίησης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998.
• Ματσαγγούρας, Ηλίας, Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση: για το καθημερινό μάθημα, το ολοήμερο σχολείο και για τα περιβαλλοντικά, τα Πολιτιστικά και Ευρωπαϊκής Συνεργασίας Προγράμματα, Γρηγόρης, Αθήνα, 2004.
• Χρυσαφίδης, Κ. Βιωματική-Επικοινωνιακή Διδασκαλία: Η εφαρμογή της μεθόδου Project στο σχολείο, Gutenberg, Αθήνα, 1994.

(Στα αγγλικά και γαλλικά):

• Boal, Augusto, LegislativeTheαtre: usingperformanceto make politics, Roatledge, Λονδίνο, 1998.
• Βoal, Augusto, Theatre of the Oppressed, Pluto Press, Λονδίνο, 2002 [1979].
• Bolton, Gavin, Drama as Education, an argument for placing drama at the centre of the curriculum, Longman, Έσεξ, 1984.
• Cohen Cruz, Mady Shutzman, A Boal companion: dialogues on theatre and cultural politics, Routledge, Λονδίνο, 2007 [1950].
• Freire Paulo, Pedagogy of the Oppressed, Continuum, Νέα Υόρκη 2002.
• Kuppers, Petra, Robertson, Gwen, The community performance reader, Routlede, 2007.
• Needlands & Goode, Structuring Drama Work: A Handbook of Available Forms in Theatre and Drama, Cambridge University Press, Καίμπρητζ, 2000.
• Snyders, Georges, La joie à l’ école, PUF, Παρίσι, 1986.
• Ο’ Tool, John, The Process of Drama, Negotiating Arte and Meaning, Routledge, Λονδίνο 1992.
• Spolin, Viola, Improvisation for the theatre, a Handbook of Teaching and Directing Techniques, Northwestern University Press, Evaston Illinois 1969.
• Wagner, Betty Jane, Dorothy Heathcote: Drama as a Learning Medium, Heinemann, Λονδίνο, 1999.

Έκφραση/επικοινωνία, Μη λεκτική έκφρ./επικοιν., Θεατρική έκφρ./επικοιν., Γλώσσα

Τα παρακάτω βιβλία, τα περισσότερα στα ελληνικά ή μεταφρασμένα στα ελληνικά και, ορισμένα, στα αγγλικά ή ιταλικά, αφορούν την έκφραση/επικοινωνία, τη μη λεκτική έκφραση/επικοινωνία και τη γλώσσα. Τα τελευταία συνδέουν τη γλώσσα με το φαινόμενο της επικοινωνίας και, τμήματά τους αφορούν ιδιαιτέρως την προφορική γλώσσα, στην οποία εκδηλώνεται η μη λεκτική έκφραση/επικοινωνία. Όλα τα παραπάνω είναι θέματα στα οποία επικεντρώνεται το μάθημα, έχοντας ως όχημα τη θεατρική αγωγή. 

(Στα ελληνικά ή μεταφρασμένα στα ελληνικά):

• Αδαλόγλου, Κ., Αυδή, Α., Λόππα, Ε., Τάνη, Δ., Τσολάκη, Χ., Εκφραση- Εκθεση, τεύχος Α’, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα, 2002.
• Bateson, Birdwistell, Goffman, Jackson, Hall, Scheflen, Sigman, Watzlawick,  επικοινωνία, επιμ. Yves Winkin, Μάγια, Αθήνα, 2000.
• Bruner, Jerome, Πράξεις νοήματος, επιμ. Μανώλης Τσαγκαράκης, Αλέξης Ζώτος, μτφ. Ήβη Ρόκου, Γιώργος Καλομοίρης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997 [Jerome Bruner, Αcts of meaning].
• Elam, Keir, Η σημειωτική θεάτρου και δράματος, μτφ. εισαγ. Καίτη Διαμαντάκου, επιμ. μτφ. Δημήτρης Τσατσούλης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, [Keir Elam, The semiotics of Theatre and Drama, 1980].
• Μπακιρτζής Ν., Κωνσταντίνος, Επικοινωνία και Αγωγή, Γ. Δαρδανός - Κ.  Δαρδανός Ο.Ε. (Gutenberg), Αθήνα, 2004.
• Τσολάκης, Χρίστος, τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, ραδιοφ. σταθμός 9.58 της ΕΡΤ-3 και Νησίδες, Σκόπελος, 1999 σ. 11-64.
• Φέλντενκραϊς, Μος, Συνειδητοποίηση διά μέσου της κίνησης, μετ. Νταίζη Λιακοπούλου Θυμάρι Αθήνα 1994.
• Watzlawick Paul, Janet Beavin Bavelas, Don D. Jackson, Ανθρώπινη Επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά- τα πρότυπα, οι παθολογίες και τα παράδοξα, μετ. Ασπα Γολέμη, επιμ. Κάτια Χαραλαμπάκη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005.

(Στα αγγλικά και ιταλικά):

• Bateson, Gregory, «A Theory  of Play and Fantasy», Steps to an Ecology of Mind, Jason Aronson Inc., Northvale, New Jersey και Λονδίνο, 1972.
• Goffman, Erving, The presentation of self in Everyday Life. Doubleday, Νέα Υόρκη, 1959.
• Serpieri, Alessandro κ.ά., Come communica il teatro: dal testo alla scena, Il Formichiere, Μιλάνο, 1978.

Συγγράμματα

• Μπακιρτζής, Κωνσταντίνος, Η δυναμική της αλληλεπίδρασης στην επικοινωνία, Γ. Δαρδανός-Κ. Δαρδανός Ο.Ε. (Gutenberg), Αθήνα 2003, κωδικός στον Εύδοξο 31485.
• Rodari, Gianni, Γραμματική της φαντασίας, μετ. Γιώργος Κασαπίδης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, κωδικός στον Εύδοξο 24026.

Online readings

• Πηγές στο Διαδίκτυο: Baldwin, Patrice, μήνυμα της Ημέρας, 27^η Νοεμβρίου 2011– Παγκόσμια Ημέρα για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Διεθνής Οργανισμός για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (IDEA), Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, WebPage: www.TheatroEdu.gr, 21 Nov 2011
• Ευρωπαϊκό Τμήμα Διεθνούς Οργανισμού για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (IDEA-Europe), ‘’Αρχές και προθέσεις’’, Διακήρυξη για το Θέατρο/Δράμα στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Νοέμβριος 2010 www.TheatroEdu.gr, 21 Nov 2011.