Βυζαντινή Ιστορία II (1081-1453)
Χατζηαντωνίου Ελισσάβετ
Εξετάζονται τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, οι σημαντικές εκκλησιαστικές και θρησκευτικές έριδες με πολιτικές συνέπειες ή διαστάσεις, η πολιτική ιδεολογία και σκέψη, οι οικονομικο-κοινωνικές δομές και οι διοικητικοί θεσμοί. Το μάθημα περιλαμβάνει επίσης παρουσίαση των βασικών πηγών και ενδεικτικής βιβλιογραφίας. Στόχος του μαθήματος είναι η γνώση, η κατανόηση, η ανάλυση και η αποτίμηση της πολιτικο-στρατιωτικής κατάστασης της ύστερης βυζαντινής περιόδου, των κοινωνικο-πολιτικών φαινομένων και των παραγόντων που οδήγησαν σταδιακά στην αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας και στην οριστική κατάλυσή της.
Λιγότερα
Εξετάζονται τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, οι σημαντικές εκκλησιαστικές και θρησκευτικές έριδες με πολιτικές συνέπειες ή διαστάσεις, η πολιτική ιδεολογία και σκέψη, οι οικονομικο-κοινωνικές δομές και οι διοικητικοί θεσμοί. Το μάθημα περιλαμβάνει επίσης παρουσίαση των βασικών πηγών και ενδεικτικής βιβλιογραφίας. Στόχος του μαθήματος είναι η γνώση, η κατανόηση, η ανάλυση και η αποτίμηση της πολιτικο-στρατιωτικής κατάστασης της ύστερης βυζαντινής περιόδου, των κοινωνικο-πολιτικών φαινομένων και των παραγόντων που οδήγησαν σταδιακά στην αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας και στην οριστική κατάλυσή της.
Εξετάζονται τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, οι σημαντικές εκκλησιαστικές και θρησκευτικές έριδες με πολιτικές συνέπειες ή διαστάσεις, η πολιτική ιδεολογία και σκέψη, οι οικονομικο-κοινωνικές δομές και οι διοικητικοί θεσμοί. Το μάθημα περιλαμβάνει επίσης παρουσίαση των βασικών πηγών και ενδεικτικής βιβλιογραφίας. Στόχος του μαθήματος είναι η γνώση, η κατανόηση, η ανάλυση και η αποτίμηση της πολιτικο-στρατιωτικής κατάστασης της ύστερης βυζαντινής περιόδου, των κοινωνικο-πολιτικών φαινομένων και των παραγόντων που οδήγησαν σταδιακά στην αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας και στην οριστική κατάλυσή της.
Περίγραμμα
Διδάσκοντες
Διδάσκουσα: Ελισάβετ Χατζηαντωνίου, Λέκτορας
www.hist.auth.gr/content/χατζηαντωνίου-ελισάβετ
www.hist.auth.gr/content/chatziantoniou-elisabeth
Περιεχόμενο μαθήματος
Μέρος Α΄: Το Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204)
Μάθημα 1ο
Ιστορική αναδρομή: Το Βυζάντιο στις αρχές του 11ου αι. και κατά τη μεταβατική περίοδο 1025-1081 – Η άνοδος της δυναστείας των Κομνηνών (1081-1185) και τα γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1081-1204
Ι. Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα (1081-1204)
Μάθημα 2ο
Εισαγωγή: Οι εξωτερικοί εχθροί της αυτοκρατορίας σε ανατολικές και ευρωπαϊκές επαρχίες στα χρόνια των Κομνηνών (1081-1185) και των Αγγέλων (1185-1204) ― Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Μικρά Ασία: Βυζάντιο και Σελτζούκοι, Ντανισμεντίδες/Δανισμενδίτες, κράτος Ρουπενιδών/Μικράς ή Κιλικικής Αρμενίας, εμιράτο Σμύρνης
Μάθημα 3ο
Το Βυζάντιο και οι Δυτικοί: Οι σχέσεις με τους Νορμανδούς (πολιτικό-στρατιωτικά γεγονότα στην Κάτω Ιταλία και τη Βαλκανική) ― Η α΄ σταυροφορία και η ίδρυση της ηγεμονίας της Αντιοχείας ― Η β΄ και η γ΄ σταυροφορία και οι επιπτώσεις τους για το Βυζάντιο
Μάθημα 4ο
Πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Βαλκανική: Η απειλή των Πετσενέγγων ― Η ουγγροβυζαντινή αντιπαλότητα ― Η ενοποίηση και ανεξαρτητοποίηση των Σέρβων και η ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους.
ΙΙ. Διοικητικές δομές – Στρατιωτική οργάνωση – Δικαιοδοτικό σύστημα (11ος αι. - 1204)
Μάθημα 5ο
Η κεντρική και επαρχιακή διοίκηση ― Η οργάνωση του στρατού και το σύστημα στρατολόγησης ― Τα δικαιοδοτικά όργανα της πρωτεύουσας και των επαρχιών
ΙΙΙ. Οικονομία - Κοινωνία (11ος -12ος αι.)
Μάθημα 6ο
Η δημοσιονομική κρίση του β΄ μισού του 11ου αι. – Η νομισματική και φορολογική μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού – Η αγροτική και αστική οικονομία – Η βυζαντινή οικονομική σκέψη
Μέρος Β΄: Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου (1204-1453)
Ι. Το Βυζάντιο κατά τη μεταβατική περίοδο 1204-1261
Μάθημα 7ο
Η ανατροπή του πολιτικού και εδαφικού καθεστώτος και η προσπάθεια ανασύστασης της αυτοκρατορίας (1204-1261)
ΙΙ. Το Βυζάντιο στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων (1259-1354)
Μάθημα 8ο
Τα χαρακτηριστικά της παλαιολόγειας περιόδου (1259-1453) ― Η βασιλεία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου (1259-1282): Προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής
Μάθημα 9ο
Οι βασιλείες των Ανδρονίκου Β΄ (1282-1328) και Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγων (1328-1341): O εμφύλιος πόλεμος και η κατάσταση στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική σκηνή
Μάθημα 10ο
Το Βυζάντιο στα μέσα του 14ου αιώνα. Η αρχή του τέλους (1341-1354/57): Οι εμφύλιοι πόλεμοι των ετών 1341-1354/57 ― Το κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη – Η ησυχαστική έριδα
ΙΙΙ. O τελευταίος βυζαντινός αιώνας (1354-1453)
Μάθημα 11ο
Η οθωμανική απειλή επί βασιλείας Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1354-1391) και οι προσπάθειες αποσόβησής της – Οι ενδοδυναστικές εμφύλιες διαμάχες – Η βασιλεία του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) και οι ύστατες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της οθωμανικής απειλής ― Η αντίστροφη μέτρηση για το Βυζάντιο (1421-1453) ― Η σύνοδος της Φερράρας - Φλωρεντίας (1438-1439) ― Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η πτώση των τελευταίων ελληνικών προπυργίων
IV. Κοινωνικές εξελίξεις, πολιτική σκέψη και πρακτική, πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά τους 13ο-15ο αιώνες
Μάθημα 12ο
Κοινωνικές δομές και εξελίξεις (13ος-15ος αι.) ― Η αυτοκρατορική ιδεολογία και η πολιτική σκέψη των Βυζαντινών ― Η πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο
Μαθησιακοί στόχοι
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής αναμένεται να γνωρίζει, να κατανοεί και να αποτιμά κριτικά την πολιτική, στρατιωτική, εκκλησιαστική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της ύστερης βυζαντινής περιόδου.
Προαπαιτούμενα
Συνιστάται να επιλέγεται το μάθημα μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της παρακολούθησης του μαθήματος Εισαγωγή στη Βυζαντινή Ιστορία (ΙΒΥ 101).
Ομάδα στόχος
Οι φοιτητές του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
Οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής (Τμήματος Φιλολογίας ή Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής) που ενδιαφέρονται για τη θεματική περιοχή της Βυζαντινής Ιστορίας.
Προτεινόμενα συγγράμματα
- Άμαντος Κ., Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Β΄: 867-1204, έκδ. β΄, Αθήνα 1957 (ανατ. 1977).
- Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, Cambridge 1995 (ελληνική μετάφραση Ευαγγελία Καργιανιώτη, Αθήνα 1997).
- Cheynet J.-Cl. (έκδ.), O Βυζαντινός κόσμος, τ. 2 (641-1204), Paris 2006 (ελλ. μτφρ. Α. Καραστάθη, επιμ. Γ. Μωυσείδου κ.ά., Αθήνα 2011).
- Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Γ΄ (1081-1204), Θεσσαλονίκη 2001.
- Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τ. Η΄-Θ΄, επιμ. έκδ. Δ. Α. Ζακυθηνός, Αθήνα 1972-1979, ανατ. 2000.
- Καραγιαννόπουλος I., Ιστορία βυζαντινού κράτους. Ιστορία υστέρας βυζαντινής περιόδου (1081-1453), Μέρος πρώτο: Τελευταίες λάμψεις (1081-1204), Θεσσαλονίκη 1999.
- Nicol D., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου 1261-1453, β΄ έκδ., Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Στ. Κομνηνός, Αθήνα 1996).
- Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
- Ostrogorsky G., Ιστορία του βυζαντινού κράτους, München 1963 (ελληνική μετάφραση Ι. Παναγόπουλος, επιστ. επιμέλεια Ε. Χρυσός, τ. 3, Αθήνα 1978, νέα έκδοση 2012).
- Σαββίδης Α., Ιστορία του Βυζαντίου, τ. Γ΄ (1025-1461), Αθήνα 2003.
- Ζακυθηνός Δ., Το Βυζάντιον από του 1071 μέχρι του 1453, Αθήνα 1972.
Βιβλιογραφία
- Angold M., Church and society in Byzantium under the Comneni, 1081-1261, Cambridge - New York 1995.
- Angold Μ., A Byzantine government in exile. Government and society under the Laskarids of Nicaea (1204-1261), Oxford 1975.
- Brand C. M., Byzantium confronts the West, 1080-1204, Cambridge Massachusetts 1968.
- Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος – 15ος αι.), Berkeley – Los Angeles – London 1986, ελλ. μτφρ. Κάτια Γαλαταριώτου, [ΜΙΕΤ] Αθήνα 1996, β΄ έκδ. 2000.
- Gardner Α., The Lascarids of Nicaea. The story of an empire in exile, Amsterdam 1964.
- Γιαννακόπουλος Κ. Ι., Βυζαντινή Ανατολή και Λατινική Δύση, Oxford 1966 (ελλ. μτφρ. Αθήνα 1974).
- Haldon J., The Palgrave Atlas of Byzantine History, Hampshire-New York 2005.
- Haldon J., Warfare, state and society in the Byzantine world, 565-1204, London-New York 1999.
- Haldon J., Οι πόλεμοι του Βυζαντίου: μάχες και εκστρατείες της Βυζαντινής εποχής, London 2001 (ελλ. μτφρ. Ν. Πρωτονοτάριος - επιμέλεια Μ. Μπλέτας, [Σειρά στρατηγικών μελετών] Αθήνα 2004.
- Hussey J. M. (έκδ.), The Cambridge Medieval History, t. IV: The Byzantine empire, Part I: Byzantium and its neighbours - II: Government, church and civilization, β΄ έκδ. Cambridge 1966-1967.
- Inalcik H., Η οθωμανική αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, London 1973 (ελλ. μτφρ. Μ. Κοκολάκης, Αθήνα 1995).
- Καραγιαννόπουλος I. E., Χάρται μέσης βυζαντινής περιόδου (565-1081), Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1976.
- Kazhdan Α. - Wharton Epstein A., Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τους 11ο και 12ο αι., Berkeley - Los Angeles - London 1985 (ελλ. μτφρ. Α. Παππάς, μτφρ. παραρτήματος Δ. Τσουγκαράκης, Αθήνα 1997 2004).
- Κιουσοπούλου T., Βασιλεύς ή Οικονόμος: πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση, Αθήνα 2007.
- Magdalino P., Η Αυτοκρατορία του Μανουήλ Α' Κομνηνού 1143-1180, Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Α. Κασδαγλή, Αθήνα, 2008).
- Nicol D. M., Βυζάντιο και Βενετία, Cambridge 1999 (ελλ. μτφρ. Χριστίνα-Αντωνία Μουτσοπούλου, Αθήνα 2004).
- Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
- Nicol D., Church and society in the last centuries of Byzantium, Cambridge - New York 1979.
- Σαββίδης Α., Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, τ. Α΄: Προ-Οθωμανικά φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια, Αθήνα 1996.
- Wittek P., H γένεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, β΄ έκδ., London 1971 (ελλ. μτφρ. Ε. Μπαλτάς, Αθήνα 1991).
Διδάσκουσα: Ελισάβετ Χατζηαντωνίου, Λέκτορας
www.hist.auth.gr/content/χατζηαντωνίου-ελισάβετ
www.hist.auth.gr/content/chatziantoniou-elisabeth
Μέρος Α΄: Το Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών και των Αγγέλων (1081-1204)
Μάθημα 1ο
Ιστορική αναδρομή: Το Βυζάντιο στις αρχές του 11ου αι. και κατά τη μεταβατική περίοδο 1025-1081 – Η άνοδος της δυναστείας των Κομνηνών (1081-1185) και τα γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1081-1204
Ι. Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα (1081-1204)
Μάθημα 2ο
Εισαγωγή: Οι εξωτερικοί εχθροί της αυτοκρατορίας σε ανατολικές και ευρωπαϊκές επαρχίες στα χρόνια των Κομνηνών (1081-1185) και των Αγγέλων (1185-1204) ― Τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Μικρά Ασία: Βυζάντιο και Σελτζούκοι, Ντανισμεντίδες/Δανισμενδίτες, κράτος Ρουπενιδών/Μικράς ή Κιλικικής Αρμενίας, εμιράτο Σμύρνης
Μάθημα 3ο
Το Βυζάντιο και οι Δυτικοί: Οι σχέσεις με τους Νορμανδούς (πολιτικό-στρατιωτικά γεγονότα στην Κάτω Ιταλία και τη Βαλκανική) ― Η α΄ σταυροφορία και η ίδρυση της ηγεμονίας της Αντιοχείας ― Η β΄ και η γ΄ σταυροφορία και οι επιπτώσεις τους για το Βυζάντιο
Μάθημα 4ο
Πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Βαλκανική: Η απειλή των Πετσενέγγων ― Η ουγγροβυζαντινή αντιπαλότητα ― Η ενοποίηση και ανεξαρτητοποίηση των Σέρβων και η ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους.
ΙΙ. Διοικητικές δομές – Στρατιωτική οργάνωση – Δικαιοδοτικό σύστημα (11ος αι. - 1204)
Μάθημα 5ο
Η κεντρική και επαρχιακή διοίκηση ― Η οργάνωση του στρατού και το σύστημα στρατολόγησης ― Τα δικαιοδοτικά όργανα της πρωτεύουσας και των επαρχιών
ΙΙΙ. Οικονομία - Κοινωνία (11ος -12ος αι.)
Μάθημα 6ο
Η δημοσιονομική κρίση του β΄ μισού του 11ου αι. – Η νομισματική και φορολογική μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού – Η αγροτική και αστική οικονομία – Η βυζαντινή οικονομική σκέψη
Μέρος Β΄: Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου (1204-1453)
Ι. Το Βυζάντιο κατά τη μεταβατική περίοδο 1204-1261
Μάθημα 7ο
Η ανατροπή του πολιτικού και εδαφικού καθεστώτος και η προσπάθεια ανασύστασης της αυτοκρατορίας (1204-1261)
ΙΙ. Το Βυζάντιο στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων (1259-1354)
Μάθημα 8ο
Τα χαρακτηριστικά της παλαιολόγειας περιόδου (1259-1453) ― Η βασιλεία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου (1259-1282): Προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής
Μάθημα 9ο
Οι βασιλείες των Ανδρονίκου Β΄ (1282-1328) και Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγων (1328-1341): O εμφύλιος πόλεμος και η κατάσταση στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική σκηνή
Μάθημα 10ο
Το Βυζάντιο στα μέσα του 14ου αιώνα. Η αρχή του τέλους (1341-1354/57): Οι εμφύλιοι πόλεμοι των ετών 1341-1354/57 ― Το κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη – Η ησυχαστική έριδα
ΙΙΙ. O τελευταίος βυζαντινός αιώνας (1354-1453)
Μάθημα 11ο
Η οθωμανική απειλή επί βασιλείας Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου (1354-1391) και οι προσπάθειες αποσόβησής της – Οι ενδοδυναστικές εμφύλιες διαμάχες – Η βασιλεία του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) και οι ύστατες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της οθωμανικής απειλής ― Η αντίστροφη μέτρηση για το Βυζάντιο (1421-1453) ― Η σύνοδος της Φερράρας - Φλωρεντίας (1438-1439) ― Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η πτώση των τελευταίων ελληνικών προπυργίων
IV. Κοινωνικές εξελίξεις, πολιτική σκέψη και πρακτική, πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά τους 13ο-15ο αιώνες
Μάθημα 12ο
Κοινωνικές δομές και εξελίξεις (13ος-15ος αι.) ― Η αυτοκρατορική ιδεολογία και η πολιτική σκέψη των Βυζαντινών ― Η πολιτισμική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο
Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής αναμένεται να γνωρίζει, να κατανοεί και να αποτιμά κριτικά την πολιτική, στρατιωτική, εκκλησιαστική, οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της ύστερης βυζαντινής περιόδου.
Συνιστάται να επιλέγεται το μάθημα μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της παρακολούθησης του μαθήματος Εισαγωγή στη Βυζαντινή Ιστορία (ΙΒΥ 101).
Οι φοιτητές του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
Οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής (Τμήματος Φιλολογίας ή Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής) που ενδιαφέρονται για τη θεματική περιοχή της Βυζαντινής Ιστορίας.
- Άμαντος Κ., Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Β΄: 867-1204, έκδ. β΄, Αθήνα 1957 (ανατ. 1977).
- Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, Cambridge 1995 (ελληνική μετάφραση Ευαγγελία Καργιανιώτη, Αθήνα 1997).
- Cheynet J.-Cl. (έκδ.), O Βυζαντινός κόσμος, τ. 2 (641-1204), Paris 2006 (ελλ. μτφρ. Α. Καραστάθη, επιμ. Γ. Μωυσείδου κ.ά., Αθήνα 2011).
- Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Γ΄ (1081-1204), Θεσσαλονίκη 2001.
- Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τ. Η΄-Θ΄, επιμ. έκδ. Δ. Α. Ζακυθηνός, Αθήνα 1972-1979, ανατ. 2000.
- Καραγιαννόπουλος I., Ιστορία βυζαντινού κράτους. Ιστορία υστέρας βυζαντινής περιόδου (1081-1453), Μέρος πρώτο: Τελευταίες λάμψεις (1081-1204), Θεσσαλονίκη 1999.
- Nicol D., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου 1261-1453, β΄ έκδ., Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Στ. Κομνηνός, Αθήνα 1996).
- Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
- Ostrogorsky G., Ιστορία του βυζαντινού κράτους, München 1963 (ελληνική μετάφραση Ι. Παναγόπουλος, επιστ. επιμέλεια Ε. Χρυσός, τ. 3, Αθήνα 1978, νέα έκδοση 2012).
- Σαββίδης Α., Ιστορία του Βυζαντίου, τ. Γ΄ (1025-1461), Αθήνα 2003.
- Ζακυθηνός Δ., Το Βυζάντιον από του 1071 μέχρι του 1453, Αθήνα 1972.
- Angold M., Church and society in Byzantium under the Comneni, 1081-1261, Cambridge - New York 1995.
- Angold Μ., A Byzantine government in exile. Government and society under the Laskarids of Nicaea (1204-1261), Oxford 1975.
- Brand C. M., Byzantium confronts the West, 1080-1204, Cambridge Massachusetts 1968.
- Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος – 15ος αι.), Berkeley – Los Angeles – London 1986, ελλ. μτφρ. Κάτια Γαλαταριώτου, [ΜΙΕΤ] Αθήνα 1996, β΄ έκδ. 2000.
- Gardner Α., The Lascarids of Nicaea. The story of an empire in exile, Amsterdam 1964.
- Γιαννακόπουλος Κ. Ι., Βυζαντινή Ανατολή και Λατινική Δύση, Oxford 1966 (ελλ. μτφρ. Αθήνα 1974).
- Haldon J., The Palgrave Atlas of Byzantine History, Hampshire-New York 2005.
- Haldon J., Warfare, state and society in the Byzantine world, 565-1204, London-New York 1999.
- Haldon J., Οι πόλεμοι του Βυζαντίου: μάχες και εκστρατείες της Βυζαντινής εποχής, London 2001 (ελλ. μτφρ. Ν. Πρωτονοτάριος - επιμέλεια Μ. Μπλέτας, [Σειρά στρατηγικών μελετών] Αθήνα 2004.
- Hussey J. M. (έκδ.), The Cambridge Medieval History, t. IV: The Byzantine empire, Part I: Byzantium and its neighbours - II: Government, church and civilization, β΄ έκδ. Cambridge 1966-1967.
- Inalcik H., Η οθωμανική αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, London 1973 (ελλ. μτφρ. Μ. Κοκολάκης, Αθήνα 1995).
- Καραγιαννόπουλος I. E., Χάρται μέσης βυζαντινής περιόδου (565-1081), Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1976.
- Kazhdan Α. - Wharton Epstein A., Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τους 11ο και 12ο αι., Berkeley - Los Angeles - London 1985 (ελλ. μτφρ. Α. Παππάς, μτφρ. παραρτήματος Δ. Τσουγκαράκης, Αθήνα 1997 2004).
- Κιουσοπούλου T., Βασιλεύς ή Οικονόμος: πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση, Αθήνα 2007.
- Magdalino P., Η Αυτοκρατορία του Μανουήλ Α' Κομνηνού 1143-1180, Cambridge 1993 (ελλ. μτφρ. Α. Κασδαγλή, Αθήνα, 2008).
- Nicol D. M., Βυζάντιο και Βενετία, Cambridge 1999 (ελλ. μτφρ. Χριστίνα-Αντωνία Μουτσοπούλου, Αθήνα 2004).
- Nicol D., To τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, London 1979 (ελλ. μτφρ. Μ. Μπλέτας, Αθήνα 1997).
- Nicol D., Church and society in the last centuries of Byzantium, Cambridge - New York 1979.
- Σαββίδης Α., Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, τ. Α΄: Προ-Οθωμανικά φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια, Αθήνα 1996.
- Wittek P., H γένεση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, β΄ έκδ., London 1971 (ελλ. μτφρ. Ε. Μπαλτάς, Αθήνα 1991).
Σύντομη παρουσίαση των επιτευγμάτων κατά την περίοδο της λεγόμενης «βυζαντινής εποποιίας» ― Παρουσίαση και ανάλυση των χαρακτηριστικών της περιόδου των επιγόνων του Βασιλείου Β΄ ― Η εγκαθίδρυση της δυναστείας των Κομνηνών και η σημασία της για τη σταθερότητα και την ανόρθωση του κράτους – Παρουσίαση των χαρακτηριστικών της περιόδου των Κομνηνών και των Αγγέλων, ανάλυση των στοιχείων διαφοροποίησης από την προηγούμενη φάση ― Υπό ποια έννοια η αυτοκρατορία εισάγεται στη λεγόμενη Ύστερη Βυζαντινή Περίοδο ― Παρουσίαση βασικών πηγών και βοηθημάτων για την περίοδο 1081-1204.
Λέξεις Κλειδιά: επίγονοι Βασιλείου Β΄, Μακεδονική δυναστεία, Δούκες, πολιτική αστάθεια, ειρηνικός εφησυχασμός, αποδυνάμωση στρατεύματος, εδαφικές απώλειες, δημοσιονομική κρίση, μάχη Ματζικέρτ, Κομνηνοί, περίοδος ανόρθωσης, μεταρρυθμίσεις, Άγγελοι, κεντρόφυγες τάσεις.
Εισαγωγική αναφορά στους εξωτερικούς εχθρούς της αυτοκρατορίας στις ανατολικές και ευρωπαϊκές επαρχίες στα χρόνια των Κομνηνών (1081-1185) και των Αγγέλων (1185-1204) ― Αρχικά παρουσιάζονται τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα στη Μικρά Ασία: οι σχέσεις ανάμεσα σε Βυζάντιο και Σελτζούκους, Ντανισμεντίδες/Δανισμενδίτες, εμιράτο Σμύρνης, κράτος Ρουπενιδών/Μικράς ή Κιλικικής Αρμενίας – Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: Μικρά Ασία, Σελτζούκοι, σουλτανάτο Νίκαιας, Ικόνιο, Ντανισμεντίδες/Δανισμενδίτες, Τζαχάς, Ρουπενίδες, Κιλικική ή Μικρά Αρμενία, α΄ σταυροφορία, ανακτήσεις εδαφών.
Οι Βυζαντινο-νορμανδικές σχέσεις μετά την απώλεια της βυζαντινής Κάτω Ιταλίας ― Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες και οι άμεσες και έμμεσες συνέπειές τους για το Βυζάντιο ― Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: Νορμανδοί, Κάτω Ιταλία, Απουλία, Καλαβρία, Σικελία, Ροβέρτος Γυισκάρδος, Βοημούνδος, συνθήκη Δεάβολης, perfidia Graecorum, αυτοκρατορικός τίτλος, Κορράδος Γ΄ Staufer, Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα, σταυροφόροι, ηγεμονία Αντιοχείας, βασίλειο Ιερουσαλήμ, κομητεία Εδέσσης, κομητεία Τρίπολης, Κύπρος.
Η υπονόμευση της βυζαντινής κυριαρχίας στη Βαλκανική: η απειλή των Πετσενέγγων, η ουγγροβυζαντινή αντιπαλότητα , η ανεξαρτητοποίηση των Σέρβων, η ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους ― Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: Βαλκανική, Πετσενέγγοι/Πετσενέγοι/Πατζινάκοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ούγγροι, Αδριατική.
Οργάνωση της κεντρικής και επαρχιακής διοίκησης κατά τον 11ο αι. και μεταρρυθμίσεις επί Κομνηνών, αποτελεσματικότητα και ανεπάρκειες ― Εξελίξεις στη στρατιωτική οργάνωση και στο σύστημα στρατολόγησης – Τα δικαστήρια της πρωτεύουσας και των επαρχιών, το αυτοκρατορικό ενδιαφέρον για την αποτελεσματικότητα του δικαιοδοτικού συστήματος ― Ενδεικτική βιβλιογραφία (πηγές - βοηθήματα).
Λέξεις Κλειδιά: σέκρετα, λογοθέτης των σεκρέτων, μέγας λογαριαστής, σεβαστός, σεβαστοκράτορας, δεσπότης, παρακμή θεματικού θεσμού, μέγας δομέστικος, μέγας δουξ, πρόνοια.
Η δημοσιονομική κρίση του β΄ μισού του 11ου αι. και η προσπάθεια ανόρθωσης των δημοσιονομικών επί Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (νομισματική και φορολογική μεταρρύθμιση) ― Ο οικονομικός βίος των Βυζαντινών: αγροτική οικονομία (παράγοντες και φάσεις ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας, κέντρα παραγωγής, κατηγορίες μικρής, μεσαίας και μεγάλης γαιοκτησίας, στάδια ανάπτυξης της μεγάλης γαιοκτησίας, τρόπος εκμετάλλευσης της μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας, νομική και οικονομική θέση των παροίκων) – το βυζαντινό εμπόριο (φάσεις και αιτίες ανάπτυξης εμπορίου, σημαντικά εμπορικά και βιοτεχνικά κέντρα του Βυζαντίου) – Η βυζαντινή οικονομική σκέψη ― Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: υπέρπυρον, Νέα Λογαρική, χωρίον, προάστειον, εξκουσσεία, προτίμησις, δυνατοί, πάροικοι, κομμέρκιον, εμπορικά κέντρα Βυζαντίου, στρατιωτική αριστοκρατία, πολιτική αριστοκρατία, όμαιμον.
Τα γεγονότα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας και οι πολυεπίπεδες (πολιτικές – εκκλησιαστικές - ιδεολογικές) συνέπειες και εξελίξεις: Η ίδρυση της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης και των υποτελών φεουδαρχικών κρατών, η ίδρυση λατινικού πατριαρχείου ― Η ίδρυση των ελληνικών κρατών Νίκαιας και Ηπείρου και ο αγώνας για την αποκατάσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας ― Ο μετασχηματισμός του κράτους της Ηπείρου σε αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης ― Η ιδεολογικο-πολιτική σύγκρουση των αυτοκρατοριών Νίκαιας και Θεσσαλονίκης – Ενδεικτική βιβλιογραφία (πηγές - βοηθήματα).
Λέξεις Κλειδιά: άλωση Κωνσταντινούπολης, Δ΄ σταυροφορία, αυτοκρατορία Νίκαιας, κράτος Ηπείρου, αυτοκρατορία Θεσσαλονίκης, Λασκαρίδες, Θεόδωρος Δούκας (Άγγελος, Κομνηνός), μάχη Κολοκοτινίτζας, μάχη Πελαγονίας.
Τα γενικά χαρακτηριστικά της παλαιολόγειαςπεριόδου ― Παρουσίαση βασικών πηγών και βοηθημάτων για την περίοδο ― Σημαντικά γεγονότα που αφορούν στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική κατάσταση της αυτοκρατορίας επί Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου: η εγκαθίδρυση της παλαιολόγειας δυναστείας, το σχίσμα των Αρσενιατών και οι πολιτικές του διαστάσεις (1265-1310), η ένωση των Εκκλησιών το 1274 (Σύνοδος της Λυών) και η σύγκρουση των ενωτικών και ανθενωτικών (1274-1283) ― Ενδεικτική ειδική βιβλιογραφία (πηγές - βοηθήματα).
Λέξεις Κλειδιά: Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, Παλαιολόγοι, δυναστικές έριδες, εκκλησιαστικές έριδες, πολυμέτωπος αγώνας, αποδυνάμωση, εδαφικές απώλειες, κεντρόφυγες τάσεις, σχίσμα Αρσενιατών, Σύνοδος Λυών, ενωτική πολιτική, Κάρολος Ανδεγαυός / Κάρολος ντ’Ανζού, Σικελικός Εσπερινός.
Η κατάσταση του Βυζαντίου στο εσωτερικό και σε διεθνές πλαίσιο κατά τη βασιλεία του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου ― Ο εμφύλιος πόλεμος των Ανδρονίκων Παλαιολόγων (πρόσωπα, αίτια, γεγονότα, συνέπειες) ― Η βασιλεία του Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγου (μεταρρυθμιστικά μέτρα, εξωτερική πολιτική) ― Ενδεικτική βιβλιογραφία (πηγές - βοηθήματα).
Λέξεις Κλειδιά: Οθωμανοί, Βενετοί, τουρκικά εμιράτα, Γενουάτες, δεσποτάτο Μυστρά, δεσποτάτο Ηπείρου, κράτος Θεσσαλίας, κοινωνική κρίση, οικονομική κρίση, κεφαλή / κεφαλατικεύων, εμφύλιος Ανδρονίκων Παλαιολόγων.
Οι πολιτικο-στρατιωτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές έριδες στα μέσα του 14ου αι.: Οι εμφύλιοι πόλεμοι των ετών 1341-1354, οι πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις και συνέπειες, το κίνημα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη (1342-1349/50), η ησυχαστική έριδα και η σχέση της με τα πολιτικά γεγονότα της περιόδου ― Ενδεικτική βιβλιογραφία (πηγές - βοηθήματα).
Λέξεις Κλειδιά: Καντακουζηνός, Αντιβασιλεία, Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος, εμφύλιος, Ζηλωτές, ησυχασμός, Στέφανος Δουσάν.
Η οθωμανική απειλή επί βασιλείας Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και οι προσπάθειες αποσόβησής της ― Οι ενδοδυναστικές εμφύλιες διαμάχες ― Η πολιτική του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για την αντιμετώπιση των Οθωμανών ― Η ενωτική πολιτική του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου (1425-1448): η σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) ― Η κατάλυση της αυτοκρατορίας (1453) ― Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος, Οθωμανοί, οθωμανικές κατακτήσεις, ενδοδυναστικές έριδες, Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος, μάχη Άγκυρας, Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος, Φερράρα-Φλωρεντία, ενωτική πολιτική.
Οι κοινωνικές ομάδες κατά την παλαιολόγεια περίοδο και η κοινωνική κρίση ιδίως κατά τους 14ο-15ο αι. ― Οι εξελίξεις στην αυτοκρατορική ιδεολογία και την πολιτική σκέψη, η αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας και η διάσπαση της κρατικής συνοχής τον 14ο και 15ο αι. ― Η πολιτισμική και πολιτική ταυτότητα των Βυζαντινών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο ― Ενδεικτική δευτερεύουσα βιβλιογραφία.
Λέξεις Κλειδιά: κοινωνική κρίση, δημογραφική πτώση, αποδυνάμωση κεντρικής εξουσίας, διάσπαση κρατικής συνοχής, κάτοπτρα ηγεμόνος, ρωμαϊκότητα, ελληνικότητα, ορθοδοξία.
Ανοικτό Ακαδ. Μάθημα
Αρ. Επισκέψεων : 35010
Αρ. Προβολών : 127622
