Ανάλυση Πολιτικού λόγου

Το μάθημα επιχειρεί να εκθέσει με σαφήνεια τις συνθήκες εμφάνισης, τις επιστημολογικές και εννοιολογικές προϋποθέσεις και τη μεθοδολογική συγκρότηση ενός σχετικά νεοεμφανιζόμενου αντικειμένου της πολιτικής επιστήμης: της ανάλυσης του πολιτικού λόγου. Παράλληλα, μέσα από την διερεύνηση συγκεκριμένων εμπειρικών παραδειγμάτων αποτιμά την συμβολή της συγκεκριμένης προσέγγισης στην επαρκέστερη ερμηνεία των πολιτικών φαινομένων. Το μάθημα αρθρώνεται σε τρεις διακριτούς άξονες:

1. Από την «ιδεολογία» στον «πολιτικό λόγο». Μετά από μια συνοπτική παρουσίαση του νεωτερικού εγχειρήματος της κριτικής της ιδεολογίας, κεντρικό βάρος θα δοθεί στα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει αυτό σήμερα και στον τρόπο με τον οποίο το επιστημονικό παράδειγμα της «κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας» θέτει στο επίκεντρο των σχετικών κριτικών προσεγγίσεων την έννοια του λόγου (discourse/discours).

2. Επιστημολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο μιας πολιτικής θεωρίας του λόγου. Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στις κυριότερες παραδόσεις του στοχασμού από τις οποίες αντλεί η θεωρία και η «ανάλυση του λόγου». Ειδικότερα, εξετάζονται συνοπτικά το έργο του Σωσύρ και η δομική γλωσσολογία και η σημειολογική προσέγγιση του Ρολάν Μπαρτ.

3. Μέθοδος και στρατηγικές εμπειρικής ανάλυσης. Με κέντρο βάρους το έργο των Λακλάου και Μουφ, σκιαγραφείται η μεθοδολογία και οι τεχνικές ανάλυσης του πολιτικού λόγου, όπως αναπτύσσονται ιδίως στο πλαίσιο της λεγόμενης «Σχολής του Έσεξ». Κατόπιν, αξιολογείται η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής σε μια σειρά από εμπειρικές αναλύσεις. Ειδικότερα, θα εξεταστούν ο πολιτικός λόγος της οικολογίας, ο λόγος του λαϊκισμού, ο λόγος του εθνικής ταύτισης, κλπ. Τέλος, θα γίνει κριτική αποτίμηση της εν λόγω προσέγγισης.

Διδάσκων: Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής

Συνεργάτης ανάπτυξης περιεχομένου: Γιώργος Μαριάς

1. Εισαγωγή
2. Η έννοια της «ιδεολογίας» και το πέρασμα στον «πολιτικό λόγο»
3. Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας και ο ρόλος του λόγου
4. Στοιχεία γλωσσολογίας: Η συμβολή του Saussure
5. Η μυθολογική ανάλυση του Barthes
6. Η θεωρία του λόγου των Laclau και Mouffe
7. Στα όρια του λόγου: Ο πολιτικός ρόλος του συναισθήματος
8. Ο λόγος της Πολιτικής Οικολογίας 1
9. Ο λόγος της Πολιτικής Οικολογίας 2
10. Εθνική ταυτότητα: Λόγος και πάθος
11. Ο λόγος του λαϊκισμού

• Απόκτηση γνωστικού αποθέματος πάνω στην ανάλυση του λόγου (θεωρητικές παραδόσεις, εννοιολογικό οπλοστάσιο) που επιτρέπει την επιστημονική χαρτογράφηση και κατανόηση της παραγωγής δημόσιου λόγου.
• Εξοικείωση με ποιοτικές μεθόδους έρευνας στην ανάλυση του πολιτικού λόγου.
• Συγκέντρωση και αξιολόγηση πληροφοριών και τεκμηρίων με σκοπό την διερεύνηση και αποτίμηση της πολιτικής δράσης και την επιστημονική διερώτηση των πολιτικών ταυτοτήτων.
• Επεξεργασία και σύνθεση στοιχείων από ποικίλες πηγές (συμβατικές και ηλεκτρονικές) για την ανάπτυξη οργανωμένων και πειστικών επιχειρημάτων στον γραπτό και προφορικό λόγο.
• Εφόδια σχεδιασμού και διεκπεραίωσης επιστημονικών και επαγγελματικών εγχειρημάτων με κοινωνική υπευθυνότητα.
• Κριτικό ήθος με ιδιαίτερη εφαρμογή σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων στη δημοκρατική δημόσια σφαίρα.

Δεν υπάρχουν.

1. Howarth, David, H έννοια του λόγου, Aθήνα: Πολύτροπον, 2008.
2. Jorgensen, Marianne και Philips, Louise, Aνάλυση λόγου: Θεωρία και μέθοδος, Aθήνα: Παπαζήσης, 2009.

Επιπλέον συνιστώμενη βιβλιογραφία

1. Αριστοτέλης, Ρητορική, 2 τόμοι, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2002.
2. Barthes, Roland, Μυθολογίες, Αθήνα: Ράππας, 1979.
3. Berger, Peter, και Luckman, Thomas, Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, Αθήνα: νήσος, 2003.
4. Δοξιάδης, Κύρκος, Ανάλυση λόγου: κοινωνικο-φιλοσοφική θεμελίωση, Αθήνα: Πλέθρον, 2008.
5. Laclau, Ernesto, Για την επανάσταση της εποχής μας, Αθήνα: νήσος, 1997.
6. Howarth, David, Norval, Aletta, και Stavrakakis, Yannis (επιμ.) Discourse Theory and Political Analysis, Manchester: Manchester University Press, 2000.
7. Howarth, David και Torfing, Jacob (επιμ.) Discourse Theory in European Politics, Λονδίνο: Palgrave Macmillan, 2005.
8. Σεβαστάκης, Νικόλας & Σταυρακάκης, Γιάννης, Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση, Αθήνα: Νεφέλη, 2012.